تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
آیات قرآن درباره خاتمیت (مقدمه):
مسأله خاتميت و اين كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)آخرين پيامبر الهى است از مسائلى است كه همه مسلمين از هر گروه و مذهبى به آن معتقدند و نه تنها دانشمندان بلكه فرد فرد توده هاى مردم مسلمان نيز با آن آشنا هستند و به اصطلاح از ضروريات اسلام است كه هر كس مختصر معاشرتى با پيروان اين مكتب داشته باشد به زودى در مى يابد كه آنها پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) را آخرين پيامبر الهى مى دانند.
سرچشمه اين اعتقاد، به قرآن مجيد و روايات اسلامى باز مى گردد زيرا اين مسأله چيزى نيست كه تنها با دلايل عقلى بتوان آن را اثبات كرد و به يقين بعد از قبول قرآن مجيد به عنوان يك كتاب آسمانى و پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) به عنوان فرستاده خدا، مى توان به گفته آنها در اين زمينه اعتماد كرد.
به همين دليل نخست به سراغ آيات قرآن مى رويم، سپس به شواهد تاريخى و روايات اسلامى مى پردازيم، و در پايان به پاره اى از شبهات كه از سوى مخالفان اسلام در زمينه خاتميت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) اظهار شده است مى پردازيم.عمده ترين آيه اى كه به وضوح گواه بر اين معنا است آيه 40 سوره احزاب است: «ما كانَ مُحَمَّدٌ اَبا اَحَدٍ مِنْ رِجالِكُمْ وَلكِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبيّينَ وَ كانَ اللهُ بِكُلِّ شَىْء عَليماً»: «محمد پدر هيچ يك از مردان شما نبوده است; ولى رسول خدا و ختم كننده و آخرين پيامبران است; و خداوند به همه چيز دانا است».
دانشمندان آيات متعدد ديگرى نيز در اين زمينه ذكر كرده اند كه اگر دلالت قطعى آنها را قبول نكنيم حداقل اشاراتى در آنها وجود دارد مانند:
1.«اِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمّا جاءَهُمْ وَ اِنَّهُ لَكِتابٌ عَزيزٌ ـ لا يَأتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلامِنْ خَلْفِهِ تَنْزيلٌ مِنْ حَكيمٍ حَميدٍ»(1).
2. «تَبارَكَ الَّذى نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعالَمينَ نَذيراً»(2).
3.«وَ اُوحِىَ اِلَىَّ هذَا الْقُرْآنُ لاُِنْذِرَكُمْ بِه وَ مَنْ بَلَغَ»(3).
4. «وَما اَرْسَلْناكَ اِلاّ كافَّةً لِلنّاسِ بَشيراً وَ نَذيراً»(4).
5. «قُلْ يا اَيُّهِا النّاسُ اِنّى رَسُولُ اللهِ اِلَيْكُمْ جَميعاً»(5).
6. «اِنْ هُوَ اِلاّ ذِكْرى لِلْعالَمينَ»(6).
7.«وَما اَرْسَلْناكَ اِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ»(7).
ترجمه:
1.«كسانى كه به اين ذكر (قرآن) هنگامى كه به سراغشان آمد كافر شدند (نيز بر ما مخفى نخواهند ماند)! و اين كتابى است قطعاً شكست ناپذير ـ كه هيچ گونه باطلى، نه از پيش رو و نه از پشت سر، به سراغ آن نمى آيد چرا كه از سوى خداوند حكيم و شايسته ستايش نازل شده است.»
2.«زوال ناپذير و پربركت است كسى كه قرآن را بر بنده اش نازل كرد تا بيم دهنده جهانيان باشد.»
3. «...اين قرآن بر من وحى شده، تا شما و تمام كسانى را كه اين (قرآن) به آنها مى رسد، با آن بيم دهم»
4. «و ما تو را جز براى همه مردم نفرستاديم تا (آنها را به پاداشهاى الهى) بشارت دهى».
5. «بگو: "اى مردم! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم"».
6. «اين (رسالت، چيزى) جز يك يادآورى براى جهانيان نيست (و اين وظيفه من است)»!
7. «ما تو را جز براى رحمت جهانيان نفرستاديم».
تفسير:
در نخستين آيه (سوره احزاب، آيه 40) ـ اشاره به داستان زيد شده است كه به اصطلاح پسر خوانده پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) بود و پيامبر(صلى الله عليه وآله) با همسر مطلّقه او ازدواج كرد تا سنت نادرست پسر خواندگى را در هم بشكند و ضمناً زنى كه با وساطت پيامبر(صلى الله عليه وآله)به همسرى زيد در آمده بود و بر اثر ناسازگارى جدا شد بى سرپرست نماند ـ مى فرمايد: «محمد(صلى الله عليه وآله) پدر هيچ يك از مردان شما نبوده است« بنابراين ازدواج با همسر مطلقه زيد، همچون ازدواج با همسر فرزندان محسوب نمى شد (ما كانَ مُحَمَّدٌ اَبا اَحَد مِنْ رِجالِكُمْ)سپس مى افزايد: «ولى او رسول الله و خاتم پيامبران است»: «وَلكِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبييّنَ»
در واقع در آغاز آيه نسبت پدر و فرزندى جسمانى و نسبى را بطور كامل نفى مى كند، ولى در جمله بعد ارتباط معنوى حاصل از مقام نبوت و خاتميت را اثبات مى نمايد، يعنى او پدر جسمانى شما نيست بلكه پدر روحانى است آن هم پدرى براى شما و براى همه نسل هاى آينده تا پايان دنيا و اگر در بعضى از روايات از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)نقل شده كه فرمود: «اَنَا وَ عَلِىٌّ اَبَوا هذِهِ الاُْمَّةِ»: «من و على(عليه السلام) پدران اين امت هستيم» نيز اشاره به همين پدر روحانى است كه از تعليم و تربيت و رهبرى سرچشمه مى گيرد.
بايد توجه داشت كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) چند پسر نسبى به نام قاسم، طيّب، طاهر و ابراهيم داشت كه همه آن ها پيش از بلوغ چشم از جهان فرو بستند و به همين دليل نام رجال (مردان) بر آنها اطلاق نشد.(8)
ضمناً رابطه ديگرى بين مسأله ختم نبوت و نداشتن فرزند پسر نيز وجود دارد و آن اين كه بسيارى از اولاد انبياء پيامبر بودند و چون پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) فرزند پسرى نداشت، جاى اين توّهم باقى نمى ماند كه بعد از او پيامبر ديگرى باشد، بنابراين نداشتن فرزند پسر تأكيد و اشاره اى است بر ختم نبوت.
در پايان آيه مى فرمايد: «خداوند بر هر چيز آگاه است» و آنچه از معارف و علوم و مسائل اصول و فروع لازم بوده است در اختيار پيامبر خاتم گذارده:«وَ كانَ اللهُ بِكُلِّ شَىْءٍعَليماً».
اين احتمال در پيوند آغاز و پايان آيه نيز داده شده است كه در آغاز آيه پدر بودن جسمانى آن حضرت نسبت به امت نفى شده، و لذا اين سؤال به وجود مى آيد كه اگر چنين است چرا امت حق ندارند با همسران پيامبر(صلى الله عليه وآله)بعد از او ازدواج كنند؟ در پاسخ مى گويد: «او رسول خدا(صلى الله عليه وآله) است و بعلاه خاتم و پايان دهنده و بالاترين پيامبران است، به همين دليل حفظ احترام او لازم است و ترك ازدواج با همسران او بعد از وفاتش گوشه اى ازاين احترامات مى باشد».(9)
پی نوشتها:
1. سوره فصلت، آيات 41 و 42.
2. سوره فرقان، آيه 1.
3. سوره انعام، آيه 19.
4. سوره سبأ، آيه 28.
5.سوره اعراف، آيات 158.
6. سوره انعام، آيه90.
7.سوره انبياء، آيه 107.
8.تفسير قرطبى و الميزان، ذيل آيه مورد بحث.
9. تفسير قرطبى، ذيل آيه مورد بحث.
|