تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پيام قرآن نوشته آيت الله العظمي مکارم شيرازي
درهاى بهشت در قرآن و احادیث
مقدمه:
معمولا راه ورود به هر خانه و ساختمان و باغ محصورى، درهاى آنهاست، بنابراین درهاى بهشت راه ورودى آن را مشخّص مى کند.
گاه درها داراى قفل هایى است که باید با کلیدهاى ویژه خودش باز گردد، که عرب آن را «مفتاح» و جمع آن «مفاتیح» (یا مقلید و مقالید) مى گوید.
ولى درها و کلیدها در مورد بهشت مفهوم دیگرى به خود مى گیرد و اشاره به امور و اعمال و کارهاى مفید و مخلصانه اى است که سبب ورود در بهشت مى شود، البتّه در آیات قرآن، اشاره سربسته اى به درهاى بهشت شده، ولى برداشت هاى گسترده اى که در اخبار اسلامى در این زمینه آمده، فرهنگ اسلامى را درباره ارزش هایى که مى تواند سبب راه یافتن به این کانون بزرگ رحمت یعنى بهشت گردد به خوبى مجسّم مى سازد، با این اشاره به قرآن باز مى گردیم، و به آیات مختلفى که در این زمینه رسیده است گوش جان فرا مى دهیم:
1- (حَتّى اِذا جاؤُها وَ فِتِحَتْ اَبْوابُها وَ قَالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ)(زمر 73)
2- (جَنّاتُ عَدْن مُفَتَحَةً لَهُمُ الاْبْوابُ)(ص - 50)
3- (وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ باب - سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ)(رعد - 23 و 24)
ترجمه:
1- هنگامى که به آن مى رسند درهاى بهشت گشوده مى شود. و نگهبانان به آنها مى گویند: سلام بر شما!
2- باغ هاى جاویدان بهشتى که درهایش به روى آنان گشوده است.
3- و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مى گردند - (و به آنها مى گویند) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان.
تفسیر و جمع بندى
بهشت درانتظار است!
در نخستین آیه هنگامى که اشاره به حرکت بهشتیان به صورت دسته جمعى و گروه گروه به سوى بهشت مى کند، مى فرماید: «تا هنگامى که به آن برسند و درهاى بهشت گشوده شود، و نگهبانان آن به آنها گویند: سلام بر شما» (حَتّى اِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ اَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ)
از این تعبیر استفاده مى شود که به هنگام رسیدن بهشتیان به نزدیکى بهشت، درها گشوده مى شوند، و گویى بهشت در انتظار آنهاست و آغوش باز مى کند و آنها را به درون خود دعوت مى نماید، حتّى زحمت گشودن درها براى آنها وجود ندارد.
در آیه بعد همین معنا به تعبیر دیگرى منعکس است مى فرماید: (آنها به سوى باغ هاى بهشت باز مى گردند) «باغ هاى جاویدانى که درهایش به روى آنها کاملا گشوده است» (جَنّاتٌ عَدْن مُفَتَّحةً لَهُمُ الاْبْوابُ)
تعبیر به «مفتّحه» با توجه به اینکه از باب تفعیل است و در این گونه موارد مفهوم کثرت و تأکید را دارد ممکن است به این معنا باشد که نه یک در، بلکه همه درها، نه به صورت نیم گشوده، بلکه کاملا گشوده، در برابر آنها قرار دارد.
آیا این درها به خودى خود گشوده مى شود گویى داراى روح و حیات است و با نزدیک شدن بهشتیان به عنوان اداى احترام خود به خود گشوده مى شود؟
یا اینکه تنها با قصد و اراده و فرمان و بدون نیاز به هیچ واسطه دیگر باز مى گردد، یا فرشتگان و خازنان بهشت به علامت احترام قبلا آن را گشوده و بر کنار در ایستاده، و انتظار مقدم آنها را مى کشند، همان گونه که ما نسبت به میهمانانى که بسیار عزیز و محترمند چنین مى کنیم.
احتمال اوّل مناسب تر به نظر مى رسد، و ذکر صیغه مجهول مى تواند اشاره اى به آن باشد، و در عین حال انتظار فرشتگان و خازنان بهشت بر کنار درها نیز متناسب با آیه اوّل است.
بالاخره در سوّمین و آخرین آیه، سخن از ورود فرشتگان از درهاى مختلف بهشت است، و این بعد از استقرار بهشتیان در بهشت مى باشد، مى فرماید: «فرشتگان از هر درى بر آنها وارد مى شوند، و به آنها مى گویند: درود بر شما! به خاطر صبر و استقامتتان» (وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ باب سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ)
آیا معناى این سخن آن نیست که تمام اعمال صالح که در حقیقت درهاى بهشتند در صبر و استقامت خلاصه مى شوند؟ (دقت کنید).
توضیحات
1- درهاى بهشت در احادیث اسلامى
در هیچ آیه اى از قرآن مجید نیامده است که بهشت هشت در دارد، تنها درباره دوزخ مى خوانیم: (لَها سَبْعَةُ اَبْواب): «براى آن هفت در است» (حجر - 44).
ولى کراراً در احادیث اسلامى به این نکته اشاره شده که بهشت داراى هشت در است، اشاره به اینکه طرق وصول به سعادت که بهشت مظهر آن است از طرق سقوط در دامان بدبختى که جهنّم کانون آن است، بیشتر مى باشد، و رحمت واسعه الهى بر غضبش پیشى گرفته (سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ).
از جمله در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: اِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمانِیَةَ اَبْواب: «بهشت داراى هشت در است» سپس به شرح این درها پرداخته، مى فرماید: از بعضى از این درها صدیقان وارد مى شوند، و از بعضى شهداء و صالحان، و از بعضى شیعیان و محبّان اهل بیت عصمت(علیهم السلام) و...(1)
در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: اَحْسِنُوا الظَّنَّ بِاللهِ وَ اعْلَمُوا اَنَّ لِلْجَنَّةِ ثمانِیَةَ اَبْوَابِ عَرْضُ کُلِّ باب مِنْها مَسیرَةُ اَرْبَعینَ سَنَة: «به خدا گمان نیک داشته باشید و بدانید بهشت هشت در دارد، پهناى هر در به اندازه چهل سال راه است»!.(2)
این در حالى است که از بعضى دیگر از احادیث استفاده مى شود که عدد درهاى بهشت هفتاد و یک در است، این مضمون در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل شده.(3)
ممکن است همه این اعداد اشاره به عددهاى تکثیرى باشد که کثرت فوق العاده درها را نشان مى دهد، منتها در یکجا در مقایسه با درهاى جهنم هشت در شمرده شده، تا نشان داده شود که اسباب وصول به سعادت از اسباب بدبختى بیشتر است، و در جاى دیگر اشاره به کثرت اقوامى شده که هر کدام از طریقى به این کانون رحمت الهى راه مى یابند.
از تعبیرات مختلف این روایات به خوبى استفاده مى شود که این درها هماهنگ است با اعمالى که نیکان و پاکان انجام مى دهند، مثلا در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) مى خوانیم: لِلْجَنَّةِ بابٌ یُقالُ بابُ الْمُجاهِدینَ، یَمْضُونَ اِلَیْهِ فَاِذا هُوَ مَفْتُوحٌ وَ هُمْ مُتَقَلِّدُونَ بِسُیُوفِهِمْ... وَ الْمَلائِکَةُ تُرَحِّبُ بِهِمْ «براى بهشت درى است که به آن، در مجاهدان گفته مى شود، هنگامى که به سوى آن مى روند آن در گشوده مى شود، در حالى که آنها شمشیرهایشان را بر کمر دارند و فرشتگان به آنها خوشامد مى گویند»!.(4)
همین معنا به شکل دیگرى در نهج البلاغه آمده است: اِنَّ الْجِهادَ بابٌ مِنْ اَبْوابِ الْجَنَّةِ فَتَحَهُ اللهُ لِخاصَّةِ اَوْلِیائهِ: «جهاد درى از درهاى بهشت است که خدا آن را به روى بندگان خاصش گشوده».(5)
باز در حدیث دیگرى از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) آمده است: اِنَّ لِلْجَنَّةِ باباً یُدْعى اَلرَیّانُ لا یَدْخُلُهُ اِلاَّ الصّائُمونَ: «بهشت درى دارد که سیراب (یا سیراب کننده) نامیده مى شود، و از آن در فقط روزه داران وارد مى شوند».(6)
و نیز از همان حضرت آمده است: اِنَّ لِلْجَنَّةِ بابٌ یُقالُ لَهُ بابُ الْمَعْرُوفِ لا یَدْخُلُهُ اِلاّ اَهْلُ الْمَعْرُوفِ: «بهشت درى دارد به نام در نیکو کارى که جز نیکوکاران از آن وارد نمى شوند.(7)
همچنین در احادیث دیگر اشاره به «بابُ الصَّبْرِ»، «بابُ الشُّکْرِ»، «بابُ الْبَلاءِ» نیز شده، حتى آمده است که درهاى بهشت در سایه شمشیرهاست! ا«اِنَّ اَبْوابُ الْجَنَّةِ تَحْتَ ظِلالِ السُّیُوفِ»(8)مسأله جهاد).
قابل توجه اینکه از بعضى از احادیث استفاده مى شود که درهاى بهشت مردان بزرگ الهى هستند! چنانکه در کافى از امام کاظم(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: اِن عَلیّاً بابٌ مِنْ اَبْوابِ الْجَنَّةِ: «على(علیه السلام) درى از درهاى بهشت است»(9)و در مسیر او گام نهد وارد بهشت خواهد شد.
با توجه به آنچه گفته شد معنا و مفهوم درهاى بهشتى و چگونگى آنها به خوبى روشن مى شود.
پی نوشتها:
(1). بحارالأنوار، جلد 8، صفحه 121، حدیث 12.
(2). بحارالأنوار، جلد 8، صفحه 131، حدیث 32.
(3). همان مدرک، صفحه 139، حدیث 55.
(4). کافى، جلد 5، صحفه 2، حدیث 2.
(5). نهج البلاغة، خطبه 27.
(6). بحارالأنوار، جلد 93، صفحه 252، حدیث 17.
(7). همان مدرک، جلد 71، صفحه 408، حدیث 3.
(8). میزان الحکمه، جلد 2، صفحه 104 (نقل از در المنثور جلد 1، صفحه 248.
(9). کافى، جلد 2، صفحه 389، حدیث 21.
|