تفسير موضوعي قرآن كريم

برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی

فاطر - بارئ - خالق - بدیع - مُصوِّر

اوصاف پنجگانه فوق در حقیقت شبیه وصف خالقیّت است ولى آمیخته با مفاهیم تازه، ویژگى ها و نکته ها. به آیات زیر گوش جان فرا دهیم:

1. (فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ): «اى آفریننده آسمانها و زمین!»⁽¹⁾

2. (هُوَ اللهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ): «او خداوندى است هستى بخش، آفریننده اى ابداع گر و صورتگر (بى نظیر)»⁽²⁾

3. (إِنَّ اللهَ فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوى): «خداوند، شکافنده دانه و هسته است»⁽³⁾

4. (فالِقُ الْإِصْباحِ): «او شکافنده صبح است»⁽⁴⁾

5. (بَدیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ): «او پدیدآورنده آسمانها وزمین است»⁽⁵⁾

توضیح و پیام

«فاطِر» از ماده «فَطْر» (بر وزن سَتْر) به معناى شکافتن یا به معناى شکافتن از طول است، همان گونه که در آیه 1 سوره انفطار نیز آمده است (إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ): «آن زمان که (کرات) آسمان از هم شکافته شود» این واژه به معناى دوشیدن شیر از گوسفند و شکستن روزه و همنچنین ابداع و ایجاد چیزى بدون سابقه نیز آمده است، گوئى پرده ظلمانى عدم شکافته مى شود و موجودى پا به عرصه هستى مى گذارد.
«بارِىءْ» از ماده «بُرْء» (بر وزن قُفْل) در اصل به معناى بهبودى یافتن از بیمارى یا رهایى از امور ناخوشایند است، سپس به معناى آفریننده اى که اشیاء را بدون کم و کاست و کاملاً موزون ایجاد مى کند اطلاق شده.
بعضى آن را از ماده «بَرْى» (بر وزن برگ) به معناى تراشیدن چوب مى دانند، روشن است که منظور از تراشیدن چوب صاف و موزون ساختن آن است و این مطلبى است که درباره خالق حکیم کاملاً صدق مى کند، چون همه چیز را موزون مى آفریند.
بعضى نیز تصریح کرده اند که «بارىء» به معناى کسى است که اشیاء را بدون سابقه و نمونه قبلى ایجاد کرده است. «فالِق» از ماده «فَلْق» (بر وزن خلق) به معناى شکافتن چیزى و جدا کردن قسمتى از قسمت دیگر است، به کار رفتن این تعبیر در مورد رویانیدن گیاهان به خاطر آن است که به فرمان خدا پوسته بذرها و هسته هاى گیاهان با تمام استحکام و ضخامتى که دارند شکافته مى شود و جوانه بسیار لطیف و ظریف از آن مخفیگاه بیرون مى آید!
در حقیقت شکافته شدن دانه هاى گیاهان به هنگام جوانه زدن، یکى از حسّاس ترین و در عین حال زیباترین لحظه وجود گیاه است و درست شبیه لحظه تولد انسان از مادر است، این لحظه حسّاس از عجائب قدرت خدا است. لحظه دگرگونى و تغییر شکل و گام نهادن از جهانى به جهانى دیگر، این چه نیروئى است که به جوانه فوق العاده ظریف این قدرت را مى بخشد که دیوار محکم هسته و دانه را بشکافد، سرفراز و سربلند از آن بستر استراحت برخیزد و از آن ظلمتکده رحم مادر خویش گام بیرون نهد و به جلوه گرى پردازد؟!
«بَدِیْع» از ماده «بَدْع» (بر وزن مَنْع) چنانکه قبلاً گفته شد در اصل به معناى ایجاد کردن چیزى است بدون هیچ سابقه قبلى، و لذا به چاهى که تازه حفر شده «بدیع» مى گویند و کارها و سنّت هاى بى سابقه را بدعت مى نامند.
هنگامى که این واژه در مورد خداوند به کار رود به معناى ایجاد اشیاء بدون نیاز به آلات و مکان و زمان است و این تنها در مورد خداوند صادق است. واژه «بدیع»، صفت مشبّهه است که دلالت بر ثبوت و دوام این وصف براى آن ذات پاک دارد.⁽⁶⁾
«مصوّر» از ماده «صورت» به معناى نقش و هیئت چیزى است که جمع آن «صُوَر» مى باشد و آن بر دو گونه است: صورت محسوس مانند صورت انسان و حیوانات و موجودات مادى دیگر، و صورت معقول و آن تصوّرات عقلى و فکرى و مفاهیم مخصوص هر چیزى است.
واژه «مصوّر» به معناى صورتگر، هنگامى که در مورد خداوند به کار مى رود اشاره به صورت هایى است که به موجودات مختلف جهان بخشیده، ولى به عقیده بعضى از ارباب لغت این واژه در لغت عرب، به معناى دگرگون ساختن و متمایل نمودن است  و «صورت» به معناى شکل و هیئت از ریشه عبرى «صوراه» گرفته شده است.

توضیح و پیام