زندگي‌نامه پيامبران الهي/ حضرت عيسي (عليه‌السلام)/ قسمت اول

عيسى از پيامبران بزرگوارى است كه نامش در قرآن كريم بسيار آمده است و در بيشتر آياتى كه ذكرى از آن حضرت به ميان آمده، نامش با فضيلت و عظمت تواءم است و با عنوان‌هايى چون عبدالله، كلمه خدا، روح خدا و تاءييد شده به روح‌القدس مفتخر گشته است.
در چهل و پنج جاى قرآن با نام عيسى و در يازده جا با لقب مسيح از آن حضرت ياد شده و در مجموع در سيزده سوره داستان آن بزرگوار آمده است.
مادرش، مريم، دختر عمران، به عنوان يكى از زنان برگزيده و پاكدامن عالم كه به قرب مقام حق تعالى نايل گشته، عبادت و خدمتش به پيشگاه خداوند پذيرفته شده، بى‌حساب و بدون وسيله از جانب خدا روزى‌‌اش مى‌رسيده، فرشتگان الهى و در راءس آنها جبرئيل بر وى نازل گشته و او را به ولادت فرزندش مسيح مژده دادند، در قرآن معرفى شده است. به موجب روايات نيز پيامبر گرامى و رهبران بزرگوار اسلام، مريم را يكى از چهار زن مقدس و برگزيده‌ي عالم دانسته و فضايل بسيارى درباره‌ي آن بانوى پاكدامن بيان فرموده‌اند. براى بزرگداشت مقام وى، لازم است پيش از ورود به احوالات حضرت عيسى، شمه‌اى از حالات و فضايل ايشان را بيان داريم و سپس به شرح حال فرزند بزرگوارش بپردازيم:

عمران (پدر مريم) از فرزندان سليمان بن داود و از بزرگان و رؤساى بنى‌اسرائيل بود و حتى در حديثى است كه وى يكى از پيامبران بوده و به سوى قوم خود مبعوث گشته است.
درباره‌ي پدر عمران اختلاف است: برخى او را فرزند ماثان دانسته و عده‌اى نيز نام پدرش را اشهم يا ياشهم ذكر كرده‌اند.
همسر عمران كه طبق مشهور نامش حنّه بوده است¹ سال‌ها در آرزوى داشتن فرزندى به سر مى‌برد و اندك اندك از آن ماءيوس شده بود تا يك روز كه در زير درختى نشسته بود، پرنده‌اى را ديد كه با منقار خود به جوجه‌اش غذا مى‌دهد. اين منظره حنّه را دوباره به ياد فرزند انداخت و با حسرت و اندوه به درگاه خداى تعالى دعا كرد كه خداوند اين آرزويش را برآورد و فرزندى به او عنايت كند و به دنبال آن دعا، نذر كرد كه اگر صاحب فرزندى شد، او را به خدمتكارى بيت‌المقدس بگمارد.²

دوران آبستنى به پايان رسيد و كودك به دنيا آمد، اما برخلاف انتظار حنّه، نوزادش دختر بود. اينهم اندوه ديگرى بود كه بر قلب مادر داغديده وارد شد، زيرا او نذر كرده بود فرزندش را به خدمت معبد بسپارد و دختر شايسته‌ي اين كار نبود. از سوى ديگر، خداوند به عمران وعده كرده بود كه فرزندى به او عنايت خواهد كرد كه به مقام پيغمبرى برسد و معجزاتى از وى بروز كند. از اين‌ رو، چنانكه خداى تعالى در قرآن فرموده است، از روى حسرت و اندوه رو به درگاه خداى تعالى كرده و عرض كرد: پروردگارا! من او را دختر زاييدم، ولى باز هم نوميد نشد و تصميم گرفت او را به معبد ببرد و به بزرگان معبد بسپارد، به همين مناسبت نامى مناسب هم براى او انتخاب كرد و او را مريم ناميد كه به معناى زن عبادتكار و خدمتكار معبد است.

از آن‌سو از وعده‌اى هم كه پروردگار متعال به شوهرش عمران داده بود ماءيوس نشد و پيش خود فكر كرد اگر آن رسول و پيغمبرى كه خدا وعده كرده بود از من به دنيا نيامده است، بعدها از همين دختر به دنيا خواهد آمد، از اين‌ رو درباره‌ي مريم و فرزندانى كه از نسل او پديد خواهد آمد، دعا كرد و گفت: من او و فرزندانش را از شرّ شيطان رجيم به تو مى‌سپارم.
خداى سبحان دعاى حنّه را مستجاب كرد و تقديمى‌اش را پذيرفت و مريم را تحت حمايت و تربيت خويش قرار داد، و در سوره‌ي آل‌عمران به دنبال دعاى مادر مريم مى‌فرمايد:
فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ كَفَّلَها زَكَرِيّا كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الِْمحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ ³
خداوند او را به پذيرشى نيكو پذيرفت و به پاكى و خوبى او را نموّ و رشد داد و زكريا را به سرپرستى او گماشت و هرگاه زكريا به محراب نزد او مى‌رفت روزى‌اى نزد او مى‌يافت، به او مى‌گفت: اى مريم! اين روزى از كجا است؟ مى‌گفت: از جانب خداست كه خدا هركه را خواهد بى‌حساب روزى مى‌دهد.
حنّه پس از نام‌گذارى مريم و دعايى كه درباره‌ي او كرد، دل به وعده‌ي الهى و حفظ و حراست او محكم ساخت و نوزاد را در پارچه‌اى پيچيد و به بيت‌المقدس برد و به بزرگان سپرد.

شمه‌اى از فضايل مريم  

به موجب دو آيه از سوره‌ي آل‌عمران فرشتگان با مريم سخن مى‌گفتند و او از جانب خداى تعالى به مقام پاكى و برگزيدگى بر زنان جهان مفتخر گرديد و فرشتگان او را به ولادت كلمة الله (حضرت مسيح) مژده دادند.
وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِينَ.⁴
إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ.⁵
و طبق دو آيه از سوره‌ي مريم، جبرئيل به صورت بشرى بر وى نازل گشت و خود را به وى معرفى كرد تا پسرى پاكيزه به وى بخشد.⁶
وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَكاناً شَرْقِيًّا فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا قالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا قالَ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِيَّا.⁷

خداوند در آيه‌ي 74 سوره‌ي مائده، حضرت مريم را به صديقه ملقب فرموده و در سوره‌ي مؤمنون هم او را به مثابه‌ي آيت خدا معرفى فرموده و سرانجام در سوره‌ي انبياء، ضمن توصيف مريم به عفت و پاكى، پس از آنكه نام شانزده نفر از انبياى بزرگ خود را چون موسى، هارون، ابراهيم، لوط، اسحاق، يعقوب، و ديگران مى‌برد، عيسى را به وسيله‌ي مادرش معرفى فرموده و او را با مادرش مريم آيتى از آيات الهى قرار داده و چنين مى‌گويد:
وَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِيها مِنْ رُوحِنا وَ جَعَلْناها وَ ابْنَها آيَةً لِلْعالَمِينَ.⁸
و به يادآور زنى را كه دامان خود را پاك نگه داشت و ما از روح خود در او دميديم و او و فرزندش را، نشانه‌ي بزرگى براى جهانيان قرار داديم.

با توجه و دقت در همين آيه، كمال بزرگى و فضيلت مريم به خوبى معلوم مى‌شود.
شيخ طبرسى در مجمع‌البيان و زمخشرى در كشاف از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) روايت كرده‌اند كه فرمود: از مردان گروه بسيارى به كمال رسيدند، ولى از زنان فقط چهار زن به كمال رسيدند: 1- آسيه دختر مزاحم همسر فرعون 2- مريم دختر عمران 3- خديجه دختر خويلد 4- فاطمه دختر محمد (صلي الله عليه و آْله).⁹
شيخ صدوق به سندهاى متعددى از رسول خدا (صلي الله عليه و آْله) روايت كرده كه فرمود: بهترين زنان بهشت چهار زن هستند: مريم دختر عمران، خديجه دختر خويلد، فاطمه دختر محمد و آسيه دختر مزاحم همسر فرعون.¹⁰
در حديث ديگرى است كه فرمود: خداى عزوجل از زنان عالم چهار زن را برگزيد: مريم، آسيه، خديجه و فاطمه.¹¹

چنانكه شيخ كلينى در روضه كافى از امام صادق (عليه‌السلام) روايت كرده، مريم از نظر عفت و پاكى در مرتبه‌اى است كه خداى تعالى در روز قيامت او را نمونه و حجت براى زنان ديگر قرار مى‌دهد و با او بر ديگران احتجاج مى‌كند. متن حديث چنين است:
عَن عَبدِ الاعْلى مَولى آلِ سامٍ قالَ: سَمِعَتُ اَبا عَبداللّه السَّلام يَقُولُ: تُوءْتى بِالْمَرْاءةِ الحَسْناءِ يَومَ الْقِيامَة الّتى قَد افْتُتِنَتْ فى حُسنِها فَيَقولٌ: يا رَّب حُسْنتَ خَلقى حَتّى لَقيتُ ما لَقيتُ، فيُجاءُ بِمَريَمَ عَلَيها السَلامُ فيُقال: اَنتَ احْسَنُ اؤ هذه؟ قَد حَسَنّاها فَلَم تَفْتَتنْ، ويُجاءُ بالرَّجُل الْحَسَنِ الذى قَد اُفِتِتِنَ فى حُسنِهِ فَيَقُولُ: يل رَبّز شَدَّدْتَ عَلَىَّ البَلاءَ حَتّى اُفتَتِنْتُ، فيُؤُتى باءَيّوبَ عَليهِ السّلامُ فَيُقالُ: اءَبليّتُكَ اءَشَدُّ اَوْبليَّةُ هذا؟ فَقَد ابْتُلى فَلَم يُفْتَتَنْ.¹²

مريم با سرپرستى حضرت زكريا دوران كودكى را پشت سر نهاده، و قدم در سنين بلوغ گذاشت و چنانكه برخى از مفسران گفته‌اند، گاه‌گاهى براى رفع نيازهاى خود به خانه‌ي زكريا و نزد خاله‌اش مى‌رفت. روزى در گوشه‌ي خانه‌ي زكريا، در قسمت شرقى آن براى شست‌و‌شوى بدن و غسل، پرده‌اى زده بود و به پشت پرده رفته بود كه ناگهان جوانى بسيار زيبا و دل‌فريبى را ديد كه به طرف او مى‌آيد. اين جوان زيبا، فرشته‌ي بزرگ الهى جبرئيل امين بود كه به صورت انسانى پيش مريم آمده بود تا روح عيسى را در وى بدمد. مريم كه تا به آن روز در كمال عفت و پاكى زندگى كرده و شب و روز خود را به عبادت و تقوا گذرانده و خلوت‌سراى دل را به معشوق حقيقى سپرده بود،¹³ بدون آنكه بداند آن جوان زيبا كيست و از نام و نشان او پرسش كند، به پروردگار خويش پناه برد و با يك جمله‌ي كوتاه و موعظه‌آميز از آن جوان خواست تا بى‌درنگ از كنار او دور شود.

بهتر است اين قسمت را از خداى تعالى و قرآن كريم بشنويد، چنانكه در سوره مريم آمده است: در اين كتاب مريم را ياد كن آندم كه در مكانى در سمت شرق از كسان خود كناره گرفت و در برابر آنها پرده‌اى زد. در اين وقت ما روح خود را به سوى او فرستاديم و او به صورت انسانى خلقت تمام بر او نمودار شد. مريم گفت: از تو به خداى رحمان پناه مى‌برم اگر پرهيزگار هستى. وى گفت: من فرستاده‌ي پروردگار تو هستم (آمده‌ام) تا پسرى پاكيزه به تو عطا كنم.¹⁴
مريم كه با شنيدن اين جمله اطمينان خاطرى پيدا كرد و دانست كه اين جوان بشر نيست و منظور سوئى ندارد، به فكر فرو رفت كه چگونه ممكن است زنى بدون تماس با جنس مخالف فرزنددار شود، از اين رو با تعجب پرسيد: چگونه ممكن است مرا پسرى باشد، با اينكه بشرى به من دست نزده و زن آلوده‌اى هم نبوده‌ام؟ ¹⁵

فرشته‌ي الهى قدرت پروردگار تعالى را به ياد او آورده و اين جمله را در پاسخش گفت: اينگونه است، پروردگار تو گفته كه اين كار بر من آسان است و (ما مى‌خواهيم) تا او را از جانب خويش نشانه و رحمتى قرار دهيم و كارى گذشته است.¹⁶
مريم دانست كه مشيّت حق تعالى كار خود را كرده و قرار است مولود بزرگوار و پاكيزه‌اى بدون وجود پدر از مريم پديد آيد و آيت و رحمتى از جانب خدا باشد. از آن پس آثار حمل در شكم مريم پديد آمد و پس از مدتى هنگام وضع حمل فرا رسيد. از آن زمان كه حضرت مريم آثار حاملگى در خود مشاهده كرد، به جاى دورى رفت و آنگاه كه هنگام وضع حمل فرا رسيد، خود را به كنار درخت خرمايى كشيد.

در اينجا بد نيست قبل از شرح و توضيح اين قسمت، اينرا بدانيد كه در كيفيت حمل و ماجراهاى ديگرى كه به دنبال آن به وقوع پيوست، ميان مفسران و هم‌چنين روايات اختلاف است.
درباره‌ي كيفيت حمل جمعى گفته‌اند: جبرئيل آستين مريم را گرفت و در آن دميد و همان ساعت مريم حامله شد و آثار آبستنى در وى ظاهر گرديد. قول ديگر آن است كه گريبان جامه‌اش را گرفت و در آن دميد. در حديثى از حضرت ابوالحسن (عليه‌السلام) كه ظاهراً حضرت موسى بن جعفر است روايت شده كه فرمودند: جبرئيل نوعى خرما از بهشت آورد و به مريم داد و مريم هفت دانه از آن خورد و همان سبب حاملگى او گرديد.

در مدت حمل نيز اختلاف بسيارى است: برخى چون ابن عباس و ديگران گفته‌اند: مدت حمل و فاصله‌ي آن تا زايمان يك ساعت بود كه در اين يك ساعت عيسى (عليه‌السلام) به اندازه‌ي نه ماه پرورش يافت. بعضى چون مقاتل گفته‌اند: مدت حمل سه ساعت بود. برخى گفته‌اند: نه ساعت كه هر ساعتى به مقدار يك ماه ديگران بود. در چند حديث از امام صادق (عليه‌السلام) و اهل بيت روايت شده كه فرمودند: فاصله‌ي مابين حمل و وضع آن شش ماه بود و هيچ مولودى جز عيسى و حسين بن على شش ماهه به دنيا نيامدند و در حديث ديگرى است كه زنده نماندند؛ يعنى اگر هم شش ماهه به دنيا آمدند، زندگى نكردند و از جهان رفتند. قولى هم هست كه عيسى هفت ماهه يا هشت ماهه به دنيا آمد. به هر صورت، ولادت او نيز غير عادى بود.

در جايى هم كه عيسى متولد شد و درخت خرمايى كه مريم به پاى آن آمد و از آن رطب تازه خورد، اختلاف است: مشهور آن است كه عيسى در بيت‌اللحم (نزديكى شهر بيت‌المقدس) به دنيا آمد و هم‌اكنون بناى عظيم و زيبايى به اين نام در آن شهر برپاست كه محل زيارت مسيحيان جهان است. قول ديگر آن است كه مريم به مصر يا به دمشق آمد. در چند حديث هم روايت شده كه حضرت مريم به طى‌الارض به نينوا و سرزمين عراق رفت و كنار فرات يا نزديكى بغداد در محله‌ي براثا وضع حمل كرد و سپس با عيسى به همان ترتيب به سرزمين بيت‌المقدس بازگشت.¹⁷

با توجه به اينكه همه‌ي اين امور از امور غير عادى بوده و به صورت معجزه انجام شده، هيچ‌يك از آنها بعيد به نظر نمى‌رسد و با اعتقاد به قدرت حق تعالى و انجام امور خارق‌العاده به وسيله‌ي انبيا و اولياى الهى و مقام مريم و عيسى در پيشگاه خداى عزوجل، همه‌ي آنها ممكن است و جاى هيچ استبعادى نيست، چنانكه داستان‌هاى ديگرى هم كه پس از آن پيش آمد، مانند سبز شدن درخت خرما و ريختن رطب تازه براى مريم همه از همين قبيل است.
بارى مريم كه ديد با نداشتن شوهر و تماس نگرفتن با هيچ مردى باردار شده، از ترس آنكه مردم به او تهمت بزنند، خود را به كنارى كشيد و دور از كسان خويش به سر مى‌برد و چون هنگام وضع حمل فرا رسيد، از روى ناچارى خود را به تنه‌ي درخت خرمايى رسانيد و در آنجا نوزاد مبارك و بزرگوار خود را بر زمين نهاد.¹⁸ در آن حال از شدت ناراحتى گفت: اى كاش نبودم و اين وضع را بر خود نمى‌ديدم، چنانكه خداى تعالى فرموده: درد زاييدن او را به سوى تنه‌ي نخل كشانيد و گفت: اى كاش پيش از اين مرده بودم و چيز حقيرى بودم كه فراموشم كرده بودند.¹⁹

مريم كودك عزيز و بزرگوار خود را به نزد قوم خود آورد و همان‌طور كه پيش‌بينى مى‌كرد، آنها به تهمت زبان گشودند و گفتند: اى مريم! چيز شگفت‌انگيزى آورده‌اى؟²¹ و به دنبال آن از روى سرزنش به او گفتند: اى خواهر هارون!²² پدرت مردى بد و مادرت هم بدكار نبود و با اين اصالتى كه از نظر خانوادگى دارى اين كودك را از كجا آورده‌اى و بى شوهر، چگونه به اين فرزند آبستن شدى؟
مريم كه طبق دستور قبلى، خود را براى چنين پيش آمد و سؤالى آماده كرده بود، به سوى كودك اشاره كرد و آنها را به گفت‌و‌گو و تكلّم با كودك خود راهنمايى فرمود تا ضمن گفت‌و‌گوى با او، پاكدامنى وى نيز براى آنان روشن شود.
مردم با كمال تعجب گفتند: چگونه با كودكى كه در گهواره است سخن گوييم و اين نوزاد گهواره‌اى چگونه مى‌تواند پاسخ سؤال ما را بدهد و دامن تو را پاك كند؟ ناگاه ديدند كودك به سخن آمد و گفت: من بنده‌ي خدايم كه مرا كتاب داده و پيغمبر قرار داده و هرجا كه باشم بابركتم كرده و به نماز و زكات تا وقتى زنده باشم سفارشم كرده است و به مادرم (مريم) نيكوكارم كرده و گردنكش و نافرمانم نكرده است و سلام خدا بر من است روزى كه تولد يافته‌ام و روزى كه بميرم و روزى كه زنده برانگيخته شوم.²³