|
|
|
|
|
|
.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
وجود فعلى بهشت و دوزخ در روایات اسلامى
بسیارى از احادیث اسلامى نیز این معنا را تأیید و تأکید مى کند که بهشت و دوزخ هم اکنون مخلوقند، از جمله در حدیثى از امام علی بن موسى الرضا(علیه السلام) آمده است که یکى از اصحاب او از بهشت و دوزخ پرسید که آیا آنها هم اکنون مخلوقند؟ امام(علیه السلام) فرمود: وَ اِنَّ رَسُولَ الله قَدْ دَخَلَ الجَنَّةَ وَرَأى النَّارَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ اِلَى السَّماءِ «آرى آفریده شده اند، و پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) به هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را نیز مشاهده کرد».
راوى مى گوید عرض کردم گروهى مى گویند: آنها مخلوق نیستند، امام(علیه السلام)! فرمود: ما اُولئِکَ مِنَّا وَلا نَحْنُ مِنْهُمْ، مَنْ اَنْکَرَ خَلْقَ الجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَدْ کَذَّبَ النَّبیَّ وَ کَذَّبَنَا... «آنها از ما نیستند و ما از آنها نیستیم، کسى که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار کند پیامبر را تکذیب کرده، و ما را نیز تکذیب نموده است...».(1)
در بسیارى از روایات مربوط به معراج پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) به مسأله بهشت و دوزخ و وجود فعلى آنها اشاره شده، و اینها در حقیقت تأکیدى است بر آنچه در آیات فوق خواندیم که قرآن در سوره نجم در جریان معراج پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) نیز اشاره کرده است.
در تفسیر علی بن ابراهیم در شرح آیه (وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى ـ عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى) چنین آمده است: (وَ امَّا الرَّدُّ عَلَى مَنْ اَنْکَرَ خَلْقَ الجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَولُهُ عِنْدَها جَنَّةُ المَأْوَى، اَیْ عِنْدَ سِدْرَةِ المُنْتَهىَّ فسِدْرَةُ المُنْتَهى فی السَّماءِ السَّابِعَةِ وَ جَنَّةُ المَأْوَى عِنْدَها): «پاسخ کسانى که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار مى کنند، آیه (عِنْدَها جَنَّةُ المَأْوَى) است یعنى در نزد سدرة المنتهى که در آسمان هفتم است، بهشت جاویدان قرار دارد».(2)
روایات متعددى که در منابع شیعه و اهل سنّت درباره تولّد بانوى اسلام فاطمه زهرا(علیها السلام) آمده نیز گواه بر این معناست که مى گوید: پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) در شب معراج وارد بهشت شد و از میوه درختان بهشتى تناول فرمود، و از همان میوه، نطفه زهرا(علیها السلام) منعقد شد، و لذا پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) او را بوسید و مى گفت «از او بوى بهشت مى شنوم».(3)
در تفسیر آیه 37 سوره آل عمران... کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا المِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً...: «هر زمان زکریا وارد محراب مریم(س) مى شد غذاى مخصوصى در آنجا مى یافت» (و هنگامى که سؤال مى کرد از کجا آورده اى مى گفت: از سوى خداست) در بسیارى از منابع اسلام اعم از شیعه و اهل سنت آمده است که این غذاى میوه هاى بهشتى بود که در غیر فصل خداوند در اختیار مریم مى گذاشت.(4)
درباره بانوى اسلام فاطمه زهرا(علیها السلام) نیز در روایات اسلامى مى خوانیم که خداوند مائده بهشتى بر آن حضرت نازل کرد و پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و علی(علیه السلام) و جمعى از همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و همسایگان از آن خوردند و پیامبر آن را تشبیه به جریان مریم کرده فرمود: الحَمْدُ لله الذَّی جَعَلَکِ شَبِیهَةً بِسَیَّدَةِ نِساءِ بَنی اِسْرائِیلَ: «شکر مى کنم خدایى را که تو را شبیه مریم بانوى زنان بنى اسرائیل قرار داد».(5)
ممکن است گفته شود اینها مربوط به بهشت برزخى است همان بهشتى که ارواح شهدا نیز بعد از شهادت و قبل از قیامت در آن جاى دارند، ولى پاسخ این سخن این است که بهشت برزخى مادى نیست بلکه جنبه مثالى دارد و ارواح در قالب هاى مثالى در آن بهشت متنعمند و مسلماً چنین بهشتى که جنبه مادى عنصرى ندارد، میوه هایى همچون میوه هاى این جهان که قابل استفاده بر این جسم مادى باشد در آن نخواهد بود، بلکه از جهاتى شبیه به صحنه هایى است که انسان در خواب مى بیند و لذّاتى که از آن بهره مند مى گردد.
اضافه بر اینها در روایات متعددى مى خوانیم که بهشت هم اکنون در حال شکل گرفتن و گسترش به وسیله اعمال انسان هاست و پاره اى از اعمال سبب غرس درختان تازه اى در بهشت مى شود، این گونه اخبار تنها در صورتى مفهوم است که بهشت هم اکنون موجود باشد از جمله به چند خبر آموزنده زیر توجه کنید.
1- در حدیثى از ابو ایوب انصارى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) مى خوانیم که در شب معراج ابراهیم خلیل(علیه السلام) بر من عبور کرد و گفت: مُرْ اُمّتَکَ اَنْ یَکْثُروا مِنْ غَرْسِ الجَنَّةِ، فَاِنَّ اَرْضَها واسِعَةٌ، وَ تُرْبَتَها طیِّبَةٌ! قُلْتُ: وَ ما غَرْسُ الجَنَّةِ؟ قالَ: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلا بِالله: «به امتت دستور ده در بهشت زیاد درختکارى کنند، چرا که زمینش گسترده و خاکش پاک و حاصلخیز است! گفتم: درختکارى بهشت چیست؟ گفت: ذکر لا حول و لا قوة الا بالله است».(6)
2- در حدیث دیگرى از پیغمبراکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) آمده است: مَنْ قالَ لا اِلهُ الا الله غُرِسَتْ لَهُ شَجَرَةٌ فی الجَنَّةِ: «کسى که لا اله الا الله بگوید درختى در بهشت براى او غرس مى شود».(7)
3- در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) از اباء گرامیش از رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) چنین آمده است: مَنْ قالَ سُبْحانَ الله غَرَسَ الله لَهُ بها شَجَرَةً فی الجَنَّةِ، وَ مَنْ قالَ الحَمْدُ لله غَرَسَ لَهُ بِها شَجرَةً فی الجَنَّةِ، وَ مَنْ قالَ لا اِلهَ اِلاّ الله غَرَسَ لَهُ بِها شَجرَةً فی الجَنَّةِ، وَ مَنْ قالَ الله اَکْبَرُ غَرَسَ الله لَهُ بِها شَجَرَةً فی الجَنَّةِ: «کسى که سبحان الله بگوید خداوند درختى در بهشت براى او مى نشاند و کسى که الحمد لله بگوید خداوند درختى در بهشت براى او مى نشاند، و کسى لا اله الا الله بگوید خداوند درختى در بهشت براى او غرس مى کند، و کسى که الله اکبر بگوید خداوند درختى در بهشت براى او مى نشاند».
مردى از قریش در آنجا بود و عرض کرد اى رسول خدا بنابراین درختان ما در بهشت زیاد است! پیامبر در جواب فرمود: نَعَمْ، وَلَکِنْ اِیّاکُمْ اَنْ تُرْسِلُوا عَلَیْها نِیراناً فُتُحْرِقُوها: «آرى! ولى بر حذر باشید از اینکه آتشى بر آنها بفرستید و آنها را بسوزانید».(8)
4- در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) تعبیر لطیف ترى در این زمینه دیده مى شود و آن اینکه مى فرماید هنگامى که به معراج رفتم وارد بهشت شدم در آنجا فرشتگانى را دیدم که قصرهایى مى سازند و گاه توقف مى کنند از علت این امر سؤال کردم گفتند ما منتظر مصالح هستیم! گفتم مصالح شما چیست؟ گفتند: ذکر «سبحان ا و الحمد الله و لا اله الا الله و الله اکبر» که مؤمن مى گوید: هنگامى که ذکر مى کند بنا مى کنیم و هنگامى که خوددارى مى کند دست نگه مى داریم.(9)
این بحث را با سخنى از مرحوم علاّمه مجلسى پایان مى دهیم او در بحار الانوار ذیل روایات مربوط به بهشت و دوزخ مى گوید:
«بدان ایمان به بهشت و دوزخ آن گونه که در آیات و اخبار وارد شده بدون تأویل کردن آن به معناى دیگر از ضروریات دین است
... اما اینکه آنها هم اکنون مخلوقند یا نه غالب علماى اسلام مگر گروه اندکى از معتزله معتقدند که هم اکنون مخلوق هستند، و آیات و اخبار متواترة سخن آن گروه اندک را نفى مى کند، و مذهب آنها را تضعیف مى نماید، و ظاهر این است که احدى از علماى امامیّه قائل به این مذهب نادرست نیست مگر سخنى که به سید رضی نسبت مى دهند.(10)
پی نوشتها:
(1). بحارالأنوار، جلد 8، صفحه 119 - حدیث 6.
(2). تفسیر علی بن ابراهیم، ج 2، صفحه 335.
(3). مضمون این حدیث را علاوه بر کتب شیعه در بسیارى از کتب اهل سنّت مى توان یافت از جمله: ذخائر العقبى، صفحه 36 و صفحه 44، مستدرک الصحیحین، جلد 6، صفحه 156 - الدرّ المنثور سیوطى در تفسیر آیه سبحان الذی اسرى بعبده... و کتب دیگر.
(4). تفسیر عیّاشى و تفسیر برهان و نور الثقلین و همچنین تفسیر درالمنثور ذیل آیه 37 آل عمران.
(5). این حدیث را زمخشرى در کشاف و سیوطى در درّالمنثور، ذیل آیه 37 آل عمران، و همچنین ثعلبى در قصص الأنبیاء، صفحه 513 نقل کرده اند.
(6). بحارالانوار، جلد 8، صفحه 149، (حدیث 83).0
(7). این حدیث در کتب زیادى از جمله محاسن، ثواب الاعمال بحارالانوار، و جلد 2، اصول کافى، صفحه 517 حدیث 2 نقل شده است.
(8). بحارالانوار، جلد 8، صفحه 186، حدیث 154.
(9). همان مدرک، جلد 18، صفحه 375، حدیث 80 (با کمى تلخیص).
(10). بحارالانوار، جلد 8، صفحة 205 (ذیل حدیث 62).
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|