تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
آيه ايذاء
در آيه 57 سوره احزاب مى خوانيم: ( اِنَّ الَّذينَ يُؤْذُوْنَ اللهَ وَ رَسُوْلَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فى الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَ اَعَدَّلَهُمْ عَذاباً مُهِيناً): «آنها كه خدا و پيامبرش را آزار مى دهند خداوند آنان را از رحمت خود در دنيا و آخرت دور ساخته، و براى آنها عذاب خوار كننده اى آماده كرده است».
بديهى است كه كسى نمى تواند به ذات پاك خداوند زيان و آزارى برساند; بنابراين منظور از ايذاء خداوند ـ همان گونه كه مفسّران هم گفته اند ـ همان كفر و الحاد است كه خداوند را به خشم مى آورد، و تأكيدى بر مجازات كسانى است كه پيامبر و مؤمنان را آزار مى دهند; چرا كه آزار آنها بمنزله آزار خدا است.
در اينجا در روايات متعدّدى كه از طرق برادران اهل سنّت و از طرق اهلبيت(عليهم السلام)رسيده است، مى خوانيم كه پيامبراكرم (صلى الله عليه وآله) فرمود: «اى على! هر كه تو را آزار برساند مرا آزار رسانده است» به اين ترتيب آزار او هم سنگ آزار پيامبر(صلى الله عليه وآله) است.
حاكم حسكانى در شواهد التّنزيل از جابر بن عبدالله نقل مى كند كه مى گويد: از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) شنيدم كه به على(عليه السلام) مى فرمود: «مَنْ آذاكَ فَقَدْ آذانى »: «كسى كه تو را آزار دهد مرا آزار داده است». (1)
و در حديث ديگرى از ابن ابى سلمه از أمّ سلمه همسر پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه مى گويد: شنيدم رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به على بن ابى طالب(عليه السلام) مى فرمود: «اَنْتَ اَخى وَ حبيبى، مَنْ آذاكَ فَقَدْ آذانى»: «تو برادر و حبيب منى، هر كس تو را آزار دهد مرا آزار داده است!» (2)
سپس مى افزايد: همين معنى از عدّه ديگرى مانند عمر (خليفه دوم) و سعد بن ابى وقّاص و ابوهريره و ابن عباس و ابوسعيد خدرى نقل شده است. (3)
همچنين در حديث ديگرى از على بن ابيطالب(عليه السلام) نقل مى كند كه فرمود: «رسول خدا(صلى الله عليه وآله) اين حديث را براى من بيان كرد، در حالى كه موى خود را به دست گرفته بود» و فرمود: «مَنْ آذى شَعرَةً مِنْكَ فَقَدْ آذانى وَ مَنْ آذانى فَقَدْ آذى اللهَ وَ مَنْ آذى اللهَ فَعَلَيْهِ لَعَنَة اللهُ»: «كسى كه به يك موى تو آزار برساند مرا آزار رسانده، و كسى كه مرا آزار رساند به خدا آزار رسانده، و كسى كه خدا را آزار رساند لعنت خدا بر او باد». (4)
احاديثى كه در بالا ذكر شد تنها اشاره به اين مسأله دارد كه آزار على(عليه السلام) آزار پيامبر(صلى الله عليه وآله)است; ولى در آن استناد به آيه فوق نشده در حالى كه در بعضى از روايات، اين استناد با صراحت آمده است. از جمله حاكم نيشابورى در مستدرك الصّحيحين در حديثى كه صحيح و معتبر است، از ابن عبّاس نقل مى كند كه مردى از اهل شام در برابر او سبّ و دشنام به ساحت مقدّس على(عليه السلام)داد، ابن عبّاس با ديدن اين صحنه گفت: «يا عَدُوَّاللهِ آذَيْتَ رَسُوْلَ اللهِ(صلى الله عليه وآله)(اِنَّ الَّذينَ يُؤْذُونُ اللهَ وَ رَسُوْلَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فى الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَاَعَدَّلَهُمْ عَذاباً مُهيناً)لَوْ كانَ رَسُوْلُ اللهِ(صلى الله عليه وآله) حَيّاً لآذَيْتَهُ»: «اى دشمن خدا! تو با اين سخنت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را آزار رساندى چنانچه قرآن مى فرمايد: "آنها كه خدا و پيامبرش را آزار مى دهند، خداوند آنان را از رحمت خود در دنيا و آخرت دور ساخته، و براى آنها عذاب خوار كننده اى آماده كرده است" اگر پيامبر(صلى الله عليه وآله)زنده بود تو او را آزار داده بودى». (5)
اين حديث را ذهبى نيز در تلخيص المستدرك نقل كرده و تصريح مى كند كه حديث صحيح است. (6)
سيوطى در الدّر المنثور نيز روايت ابن عباس و استناد او را به آيه شريفه فوق نقل كرده است. (7)
و نيز در كتاب مستدرك الصّحيحين از عمرو بن شاس، حديث مفصّلى نقل مى كند كه در ذيل آن آمده است كه مى گويد: من در مسجد پيامبر(صلى الله عليه وآله)از على(عليه السلام) به خاطر رفتارى كه در سفر يمن با من داشت شكايت كردم، و اين سخن به گوش رسول خدا(صلى الله عليه وآله) رسيد، صبح گاهان كه همراه جمعى از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله) وارد مسجد شدم، حضرت نگاه تندى به من كرد و فرمود: "اى عمرو! به خدا سوگند مرا آزار دادى! "عرض كردم: اى رسول خدا! پناه به خدا مى برم از اينكه به تو آزار برسانم، فرمود: آرى! «مَنْ آذى عَلِيّاً فَقَدْ آذانى»: «هر كس به على(عليه السلام) آزار رساند مرا آزار رسانده است».
حاكم نيشابورى پس از ذكر اين حديث تصريح مى كند كه اين حديث صحيح و معتبر است. (8)
قابل ملاحظه اينكه نويسنده مختصر تاريخ دمشق، حديث بالا را به ضميمه چند حديث ديگر از جابر و سعد بن ابى وقّاص و عمرو بن شاس در كتاب خود آورده است، و همه آنها نشان مى دهد كه آزار رساندن به على(عليه السلام) آزار به پيامبر(صلى الله عليه وآله)است. (9)
اين احاديث متضافره و گسترده كه بسيارى از آنها، از احاديثى است كه دانشمندان اهل سنّت تصريح به صحّت سندشان كرده اند، به خوبى نشان مى دهد كه على(عليه السلام) همچون جان پيامبر(صلى الله عليه وآله) است و عشق به او عشق به پيامبر(صلى الله عليه وآله)، و محبّت به او، محّبت به رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و ايذاء و آزار او، ايذاء و آزار رسول خدا(صلى الله عليه وآله) است.
آيا با اين حال ترديدى باقى مى ماند، در اين كه على(عليه السلام) برترين فرد امّت بعد از رسول خدا، و شايسته ترين فرد امّت براى امامت و ولايت و خلافت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)است؟
پی نوشتها :
1. شواهد التّنزيل، جلد 2، صفحه 98 (حديث 777).
2. شواهد التّنزيل، جلد 2، صفحه 98 حديث 778.
3. همان مدرك، صفحه 99.
4. همان مدرك، صفحه 97، حديث 776.
5. مستدرك الصّحيحين، جلد 3، صفحه 121 (طبع دارالمعرفة بيروت).
6. تلخيصُ المستدرك كه در ذيل مستدرك الصحيحين چاپ شده (جلد 3، صفحه 122).
7. الدّر المنثور، جلد 5، صفحه 220.
8. مستدرك الصحيحين، جلد 3، صفحه 122 ـ در تلخيص ذهبى نيز عيناً اين حديث آمده است.
9. مختصر تاريخ دمشق، جلد 17، صفحه 352.
|