تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
قرآن و حركت زمين
در آيه 88 سوره نمل مى خوانيم: «وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِىَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللهِ الَّذِى أَتْقَنَ كُلَّ شَىْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ»: «كوهها را مى بينى، و آنها را ساكن و بى حركت مى پندارى، در حالى كه مانند ابرها در حركتند، اين صنع و آفرينش خداوندى است كه همه چيز را متقن و استوار آفريده، به يقين او از كارهايى كه شما انجام مى دهيد آگاه است».
در اين آيه چند نكته ديده مى شود: نخست اين كه كوه ها كه در نظر شما ساكن است با سرعتى همچون سرعت ابرها در حركت مى باشد. (توجه داشته باشيد سرعت هاى زياد را به سرعت ابر تشبيه مى كنند، به علاوه حركت سريع ابرها خالى از تزلزل و سر و صدا است).
ديگر اين كه، اين صنع خداوندى است كه همه چيز را روى حساب آفريده است.
سوم اين كه او از اعمال شما آگاه است.
با دقّت در اين جمله هاى سه گانه روشن مى شود كه آيه، آن گونه كه بعضى از مفسران پنداشته اند مربوط به قيامت نيست بلكه مربوط به همين دنيا است، مى گويد: آنها را چنين مى بينى و چنين خيال مى كنى در حالى كه چنين نيستند، در حاليكه حركت كوه ها در قيامت يا در آستانه قيامت چيزى نيست كه مخفى و ناپيدا باشد، و چنان آشكار و وحشتناك است كه كسى تاب و تحمل مشاهده آن را ندارد. به علاوه اتقان آفرينش و حاكميت نظم و حساب در آن، اشاره به وضع كنونى آنها است نه زمانى كه در آستانه قيامت نظام جهان در هم مى ريزد تا بر ويرانه آن نظام نوينى بر پا شود.
از اين گذشته آگاهى خداوند نسبت به اعمالى كه ما انجام مى دهيم مربوط به اعمال ما در اين دنيا است، و گرنه قيامت روز حساب است نه روز عمل، با اين قرائن سه گانه به خوبى معلوم مى شود كه اين آيه به هيچ وجه قابل تطبيق بر حركت كوه ها در پايان جهان و آستانه قيامت نيست. منتها جمعى از مفسران چون نتوانسته اند به عمق مفهوم آيه راه يابند چاره اى جز قبول خلاف ظاهر در آيه و تفسير آن به مسأله قيامت نديده اند.
اين مسأله نيز روشن است كه كوه ها حركتى جداى از زمين ندارند و همه يك واحد به هم پيوسته اند، اگر كوه ها حركت مى كنند مفهومش اين است كه كره زمين در حركت است.
منتها اين سؤال پيش مى آيد كه چرا انگشت روى كوه ها گذاشته است و نگفته زمين را مى بينى و گمان مى كنى كه ساكن است در حالى كه به سرعت حركت مى كند؟
پاسخ اين سؤال روشن است، چون كوه ها عظيم ترين موجودات روى زمين مى باشند و مظهر صلابت و استحكام و پابرجايى هستند ـ حتّى به عنوان ضرب المثل مى گوييم فلان كس مانند كوه استوار و پابرجا است، لذا حركت كوه ها با آن عظمت و صلابت و پابرجايى مى تواند نشانه اى از قدرت بى پايان حق باشد، ولى مسلم است كه حركت كوه ها چيزى جز حركت زمين نيست.
به هر حال آيه فوق، يكى از معجزات علمى قرآن است، زيرا مى دانيم در عصر نزول قرآن و حدود يك هزار سال بعد از آن، عقيده ثابت بودن زمين و حركت كرات به دور آن كه از هيأت بطلميوس نشأت مى گرفت، عقيده رايج و حاكم بر تمام محافل علمى جهان بود، و حدود يك هزار سال بعد نخستين دانشمندانى كه حركت زمين را كشف كردند گاليله ايتاليايى و كپرنيك لهستانى بودند كه در اواخر قرن شانزدهم و اوايل قرن هفدهم ميلادى اين عقيده را ابراز داشتند و بلافاصله ارباب كليسا، آنها را شديداً محكوم كرده و تا آستانه كشتن پيش بردند در حالى كه قرآن مجيد ده قرن پيش از آن، پرده از روى اين حقيقت برداشته بود و حركت زمين را با عبارات زيباى فوق، به عنوان نشانه اى از توحيد و عظمت خدا مطرح كرده بود.
به هر حال شك نيست كه اين آيه از حركت كوه ها (وبه تعبير ديگر حركت زمين) در همين دنيا سخن مى گويد، زيرا حركت كوه ها در آستانه قيامت، چنان زلزله اى در كره زمين ايجاد مى كند كه زنان باردار وضع حمل كرده و زنان شيرده، نوزاد خود را فراموش مى كنند و هوش از سرها مى پرد و اين هرگز با جمله «تَحسَبُها جامِدَةً»: «آنها را ساكن وبى حركت مى پندارى»، سازگار نيست.
به علاوه در آن لحظه جايى براى اعمال خير و شر باقى نمى ماند، تا گفته شود خداوند نسبت به اعمالى كه انجام مى دهيد آگاه است.
قرار داشتن آيات مربوط به قيامت در ما قبل يا ما بعد آيه فوق دليل قطعى بر ارتباط مفهوم اين آيه به قيامت نيست، زيرا در قرآن نظير اين مطلب كم نيست كه يك آيه درباره مطلبى سخن مى گويد و قبل و بعد آن راجع به مطلب ديگرى بحث مى كند.
به تعبير ديگر ملاحظه محتواى خود آيه و قرائن موجود در آن از ملاحظات ديگر مهم تر و برتر است.
اين نكته قابل توجه است كه تشبيه به حركت ابرها، علاوه بر اين كه بطور اشاره سرعت فوق العاده آن را نشان مى دهد پاسخ به اين سؤال است كه اگر زمين حركت دارد، چرا ما احساس نمى كنيم؟ جوابش اين است آن چنان آرام و نرم و بى سرو صدا حركت مى كند كه قابل تشخيص نيست، همان گونه كه اگر فى المثل كسى سوار بر ابر بود، حركت آن را تشخيص نمى داد.
اين نكته نيز قابل توجه است كه قرآن در آيه 25 و 26 سوره مرسلات مى گويد: «أَلَمْ نَجْعَلِ الاََْرْضَ كِفَاتاً ـ أَحْيَاءً وَأَمْوَاتاً»: «آيا زمين را مركز اجتماع (شما) قرار نداديم ـ براى زندگان و مردگان (شما)؟!».
در منابع لغت از جمله در مفردات راغب و كتاب العين مى بينيم كه براى واژه كفات از ماده كَفْت (بر وزن رفت) دو معنا ذكر شده، جمع كردن و پرواز سريع.
اگر معناى اول منظور باشد، مفهوم آيه آن است كه زمين را وسيله اجتماع انسانها در حال حيات و زير زمين را مركز اجتماعشان بعد از مرگ قرار داديم، و اگر معناى دوم منظور باشد، مفهومش اين است كه زمين داراى پرواز سريع است و اين با حركت انتقالى زمين به دور خورشيد كه با سرعت زيادى (در هر ثانيه 20 و در دقيقه 1200 كيلومتر) در مسير خود به گرد خورشيد پيش مى رود، و مردگان و زندگان را با خود به اطراف آفتاب مى گرداند، مناسب است.
اطلاق واژه كَفْت بر پرواز سريع، ظاهراً از اين نظر است كه پرندگان هنگامى كه مى خواهند با سرعت زياد در آسمان پرواز كنند، بطور متناوب بالهاى خود را جمع مى كنند وبه اصطلاح در فضا شيرجه مى روند.
ولى از آنجا كه واژه كفت و كفات، تاب دو معنا دارد ما اين آيه را به عنوان يك دليل قطعى بر مسأله گردش زمين ذكر نكرديم.
|