تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
قرآن و حركت منظومه شمسى
قرآن مجيد در آيه 38 و 40 سوره يس مى فرمايد: «وَالشَّمْسُ تَجْرِى لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ـ لاَ الشَّمْسُ يَنْبَغِى لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلاَ اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِى فَلَكٍ يَسْبَحُونَ»: «و خورشيد (نيز براى آنها آيتى است) كه پيوسته به سوى قرارگاهش در حركت است، اين تقدير خداوند توانا و دانا است. ـ نه خورشيد را سزا است كه به ماه رسد و نه شب بر روز پيشى مى گيرد، و هر يك در مسير خود شناورند».
همان گونه كه سابقاً اشاره شد آنچه در عصر نزول قرآن و قرن هاى قبل و بعد از آن بر محافل علمى در مورد آسمان و زمين حاكم بود، نظريه هيأت بطلميوس بود كه زمين را مركز جهان مى شمرد و ستارگان و خورشيد را در دل فلك هايى بلورين ميخ كوب مى دانست، و فلك ها را در اطراف زمين در گردش محاسبه مى كرد.
قرآن در آيات فوق، به دو دليل تظريه مذكور را رد مى كند: اوّلاً خورشيد پيوسته به سوى قرارگاهش در حركت است (يا خورشيد در قرارگاه خود در حركت مى باشد) نه اين كه خورشيد به دور زمين، آن هم نه خودش، بلكه به دنبال فلك بلورينش در حركت است.
ثانياً: خورشيد و ماه، هر كدام در مسير خود شناورند.
بعد از فرو ريختن پايه هاى فرضيه بطلميوس در پرتو كشفيات قرون اخير، و آزاد شدن اجرام آسمانى، از قيد و بند افلاك برونى، اين نظريه قوت گرفت كه خورشيد در مركز منظومه شمسى ثابت و بى حركت است و تمام منظومه شمسى پروانه وار به دور او مى گردند.
در اينجا نيز خبرى از حركت خورشيد، به سوى قرارگاه خاصى يا به دور خود نبود.
باز هم علم پيشرفت بيشترى كرد و مشاهدات نجومى كه با استفاده از تلسكوپ هاى بسيار نيرومند صورت گرفت ثابت كرد حداقل خورشيد داراى دو حركت است: حركت وضعى به دور خودش و حركت انتقالى به اتفاق تمام منظومه شمسى به سوى نقطه مشخصى از آسمان يا به تعبير ديگر، به سوى ستاره «وگا» كه از ستارگان صورت فلكى «اَلْجاثى عَلى رُكْبَتَيْهَ» مى باشد.(1)
در يكى از دايرة المعارف ها آمده است: خورشيد علاوه بر حركات ظاهرى، حركت واقعى (حركت دورانى كهكشان) دارد، كه خورشيد را با سرعت حدود يك ميليون و يكصد و سى هزار كيلومتر در ساعت در فضا مى گرداند، اما داخل كهكشان هم خورشيد ثابت نيست، بلكه با سرعت قريب به 72 هزار كيلومتر در ساعت به جانب صورت فلكى «الجاثى» حركت مى كند و اين كه ما از اين حركت سريع خورشيد در فضا بى خبريم، به سبب دورى اجرام فلكى است.
سپس مى افزايد: خورشيد به دور خود حركت دورانى وضعى نيز دارد (دوره حركت وضعى خورشيد در استواى آن حدود 25 شبانه روز مى باشد)(2).
بدون شك جمله «كُلُّ فى فَلَكٍ يَسْبَحُونَ»: «هر يك (از خورشيد و ماه) در مسير (و مدار) خود شناورند» با افلاك بلورين بطلميوسى كه هر يك از كرات را در جاى خود ميخكوب مى كرد، سازگار نيست و دقيقاً با آنچه علم امروز پرده از آن برداشته است هماهنگ مى باشد، همچنين حركت به سوى «مستقر» (قرارگاه) نيز اشاره ديگرى به حركتى است كه خورشيد به يك سويى از كهكشان دارد و بيان اين مطلب به راستى معجزه است.
پی نوشتها:
1. صورت فلكى «الجاثى على رُكبتيه» به مجموعه اى از ستارگان گفته مى شود كه صورتى را در آسمان تشكيل مى دهند شبيه كسى كه بر سر زانو نشسته و آماده برخاستن است، و ستاره وگا جزء اين مجموعه است كه منظومه شمسى همراه خورشيد به سوى آن در حركت مى باشد.
2. لغتنامه دهخدا، جلد 22، ماده خورشيد.
|