|
تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
قاهِر - قَهّار - غالِب
همان گونه که قبلا نیز اشاره شد بعضى از صفات الهى ممکن است داراى دو بُعد باشد: جنبه صفت ذات، و صفت فعل، منتها به دو معنا.
اوصاف «قاهر» و «قهّار» مى تواند از همین قبیل باشد: اگر آنها را مرادف «قادر» و «قدیر» بدانیم جزء صفات ذات است، امّا اگر اشاره به قهر و غلبه فعلى و خارجى بوده باشد از صفات فعل محسوب مى شود. (دقّت کنید.) به هر حال کسى که قدرت‌اش از هر نظر بى انتها است، مسلّماً بر هر چیزى عملا قهر و غلبه دارد، و بر تمام کارها مسلّط است، چیزى بر سر راه مشیّت او ایجاد مانع نمى کند، و هیچ مطلبى براى او مشکل و پیچیده نیست.
این اوصاف سه گانه در آیات قرآن مجید منعکس است. به آیات زیر گوش دل فرا مى دهیم:
1. (وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ): «او است که بر بندگان خود تسلّط کامل دارد.»(1)
2. (ءَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللهُ الْواحِدُ الْقَهّارُ): «آیا خدایان متعدد و پراکنده بهترند یا خداوند یگانه اى که بر همه چیز قاهر است؟!»(2)
3. (وَ اللهُ غالِبٌ عَلى أَمْرِهِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لایَعْلَمُونَ): «خداوند بر کارش توانا و پیروز است، ولى بیشتر مردم نمى دانند.»(3)
توضیح و پیام
واژه «قاهِر» و «قَهّارْ» از ماده «قهر» به گفته مقائیس اللّغه در اصل به معناى غلبه و برترى است و لذا به سنگ هاى محکم «قَهْقَرْ» گفته مى شود و به گفته مفردات «قهر» به معناى پیروزى توأم با ذلیل ساختن طرف مقابل است، لذا در هریک از این دو معنا به کار مى رود، و به گفته خلیل بن احمد در کتاب العین، قهر به معناى غلبه و گرفتن کسى یا چیزى از طرف بالا است، همین معنا در لسان العرب و تاج العروس آمده است.
واژه «قاهر» و «قهار» هنگامى که در مورد خداوند به کار مى رود به معناى غلبه بر تمام جباران و تسلط کامل بر تمام مخلوقات جهان و ناتوانى همه آنها در برابر اراده و فرمان او است، به گونه اى که هیچ موجودى نمى تواند مانعى در برابر خواست و مشیّت او ایجاد کند، منتها «قهّار» از آنجا که صیغه مبالغه است همین معنا را با تأکید و اهمیّت بیشتر بیان مى کند.
پیامى که این دو وصف الهى براى بندگان مؤمن در بر دارد این است که هرگز از قدرت خود مغرور نشوند، بنیاد ستم ننهند و خود را مسلّط و پیروز ندانند که غرورِ قدرت، سرچشمه بسیارى از بدبختى ها و شکست ها در طول تاریخ بوده است. بلکه باید خود را مقهور اراده خداوند بشمرند و بدانند توانائى آنها در برابر اراده خداوند کمترین تأثیرى ندارد و بى شک توجّه به قاهریت و قهّاریت خداوند مى تواند انسان را از تندروى ها به هنگام پیروزى بازدار.
واژه «غالِبْ» از ماده «غلبه» به همان معناى قهر است و دلالت بر قوّت و شدّت و پیروزمندى مى کند و لذا به افراد گردن کلفت «اَغْلَبْ» مى گویند و «مُغلَّب» به معناى کسى است که بر دشمنش پیروزى یافته.(4)
از آنجا که مفهوم غالب با قهر یکى است این وصف الهى نیز همان پیام را عیناً به بندگان و اهل معرفت مى دهد.
جالب این که: هنگامى که در آیات فوق، سخن از قاهریّت و غالب بودن خداوند بر همه چیز مى گوید، در ذیل یک آیه مى فرماید: (وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لایَعْلَمُونَ): «ولى بیشتر مردم نمى دانند!»(5)
آرى نمى دانند که زمام عالم اسباب در دست خدا است و آنچه مى خواهد خدا آن مى شود و آب و باد و خاک همه سر بر فرمان او است و چون به این حقیقت توجّه ندارند غالباً در عالم اسباب گم مى شوند، از مساعد بودن آنها خوشحال و از نامساعد بودن آنها مأیوس مى گردند، در حالى که اگر ایمان به غالبیّت و قاهریّت خدا داشته باشند هرگز گرد و غبار یأس بر صفحه روح آنها نمى نشیند و از پیروزى ها نیز مغرور نمى شوند.
اتفاقاً آیه فوق درباره یوسف(علیه السلام) سخن مى گوید، همان یوسفى که برادرانش مى خواستند او را نابود کنند، او را زدند، به چاه افکندند و بعداً فروختند، به گمان این که تمامى قلب پدر را در اختیار خود بگیرند، ولى خدا با دست همان برادران کینه توز او را بر تخت قدرت نشاند.
آرى یکى از چهره هاى قاهریّت خداوند این است که در بسیارى از مواقع وسائل پیروزى و نجات انسان را با دست دشمنانش فراهم مى سازد، این همان حقیقتى است که غالب افراد نمى دانند.
پی نوشتها :
1. سوره انعام، آیه 18 ـ تعبیر به قاهر در دو آیه از قرآن مجید آمده است، (انعام، آیه 61).
2. سوره یوسف، آیه 39 ـ واژه «قهار» شش بار در قرآن مجید آمده است که در همه به عنوان وصفى از اوصاف الهى است. (سوره رعد، آیه 16 - سوره ابراهیم، آیه 48 - سوره ص، آیه 65 - سوره زمر، آیه 4 و سوره غافر، آیه 16).
3. سوره یوسف، آیه 21 ـ واژه «غالب» سه بار در قرآن مجید آمده که تنها در یک مورد به عنوان وصفى از اوصاف الهى ذکر شده و واژه «غالبون» به صورت جمعى نیز شش بار آمده است. 4. مقائیس اللّغه، مفردات راغب و لسان العرب.
5. سوره روم، آیه 6.
|