|
|
|
|
|
|
.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پيام قرآن نوشته آيت الله العظمي مکارم شيرازي
احترام مخصوص (مقدمه)
با توجه به اینکه «معاد» هم جنبه جسمانى دارد و هم روحانى و نیز با توجه به اینکه روح به مراتب اعلا و اشرف از جسم است، نباید تردید داشت که نعمت هاى روحانى و معنوى بهشت به مراتب از نعمت هاى مادى و جسمانى برتر و والاتر و پرشکوه تر است!.
ولى از آنجا که این مواهب و نعمت ها معمولا در وصف نمى گنجد، و دیدنى است (دیدن با چشم دل) نه گفتن و نه شنیدنى، لذا در آیات قرآن غالباً اشارات سر بسته اى به این بخش از نعمت هاى بهشتى مى بینیم جز در مواردى که قابل شرح و بیان بوده که در آنجا قرآن به شرح و بیان آنها پرداخته است:
به تعبیر دیگر: لذّت درک معرفة الله، و جذبه هاى جلال و جمال او، و انوار الطاف خفیّه پروردگار و مستى از جام عشق ذات مقدس او، آنچنان است که یک لحظه از آن از تمام نعمت هاى مادى جهان برتر است.
ما گاهى نمونه هاى بسیار کمرنگ این مطلب را در این دنیا تجربه کرده ایم که وقتى حالى براى عبادت و خلوقت با پروردگار دست دهد و انسان غرق مناجات با قاضى الحاجات گردد، دنیا و آنچه در آن است به فراموشى بسپرد و در لحظات کوتاهى محو جمال بى مثال او شود مخصوصاً اگر این امر در مراکز حساسى همچون جوار خانه کعبه، یا در عرفات و مشعر و امثال آن از مراکز خاص عبادت باشد، آنچنان نشاط و لذت به انسان دست مى دهد که با هیچ قلم و بیانى قابل شرح و تقریر نیست.
فکر کنید اگر این حالت هزاران هزار بار قوى تر و ساعت ها و شب ها و روزها و ماه ها و سال ها ادامه پیدا کند، چگونه خواهد بود؟ به خصوص اینکه در بهشت عوالم غفلت و بیخبرى از خداوند، و گرفتارى هایى که حضور قلب را بر هم مى زند وجود ندارد، و حجاب ها و موانع معرفت از مقابل دیدگان دل کنار رفته، درک و دید انسان به مراتب قوى تر مى گردد، و از وسوسه هاى شیطانى که همیشه مزاحم رهروان این راه است مطلقاً خبرى نیست.
آن گاه مى توان تصور کرد که در آنجا چه خبر است؟ چه غوغایى از نعمت هاى معنوى برپاست؟ و چه جذبه هاى نیرومندى روح را به جوار قرب حق مى کشد، او را در انوار ذاتش مستغرق مى سازد، و از خویشتن خویش غافل مى کند و کارش به جایى مى رسد که جز او نمى بیند، و جز او نمى خواهد، و هرچه دلش مى خواهد همان مى بیند، و هرچه ببیند دلش همان را مى خواهد!.
با توجه به این اشارت کوتاه به قرآن باز مى گردیم و شرح این مواهب را از لسان قرآن مى شنویم این مواهب را مى توان در چند عنوان خلاصه کرد:
1- احترام مخصوص
احترامات ویژه بهشتیان از همان آغاز ورود در بهشت شروع مى شود، و خازنان بهشت نخستین تبریک پر معنا را به آنها مى گویند، چنان که قرآن مى فرماید: وَ سِیقَ الَّذینَ اتَّقوا رَبّهُمْ اِلَى الجَنَّةِ زُمَراً حَتّى اِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ اَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُم طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدینَ: «کسانى که تقواى الهى را پیشه کردند گروه گروه به سوى بهشت سوق داده مى شوند، تا موقعى که به آن مى رسند در حالى که درهاى آن گشوده شده، و خازنان بهشت به آنها مى گویند: سلام بر شما گوارا باد این نعمت ها برایتان، وارد شوید و جاودانه در آن بمانید»! (زمر 73).
از این تعبیر استفاده مى شود که خازنان بهشت مشتاقانه بر درهاى بهشت انتظار پرهیز کاران را مى کشند، درهاى بهشت را قبلا براى آنها گشوده اند، و به محض اینکه اینها به بهشت مى رسند با بهترین تحیات و احترامات به استقبال آنها مى شتابند و با تعبیراتى چنین زیبا آنها را به بهشت و زندگى جاویدان در آن فرا مى خوانند.(1)
آرى چنین است راه و رسم پذیرائى از یک میهمان عزیز، نخست در را مى گشایند، و میزبانان دم در انتظار مى کشند، و به محض ورود خیر مقدم مى گویند، و این یکى از لذات باارزش معنوى است.
«خَزَنَه» جمع «خازن» به معناى حافظ و مأمور نگهبانى و تدبیر است، و در اینجا به معناى فرشتگانى است که مأمور نگهدارى و تدبیر بهشتند.
در مرحله بعد که در بهشت وارد شدند ملائکه مقرب الهى مأمورند که از هر در بر آنها وارد شوند و به آنها خوشآمد و تبریک گویند، در آیه 23 رعد مى فرماید: وَ المَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ باب - سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الِدَّارِ: 0فرشتگان (الهى از هر درى بر آنان وارد مى شوند، و به آنها مى گویند: سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه عاقبت خوبى بعد از دنیا نصیبتان شد»؟!.(2)
از آیه فوق به خوبى استفاده مى شود که گروه هایى از فرشتگان از هر درى به سوى آنها مى آیند، و با توجه به اینکه درهاى بهشت هر کدام نشانه یکى از اعمال صالحند (بابُ الصَّلاةِ بابُ الْجِهادِ بابُ الْحَجِّ) معلوم مى شود که هر گروهى از این فرشتگان به خاطر یکى از اعمال صالح به سراغ آنها مى آیند و جالب اینکه تمام این اعمال در معناى «صبر» خلاصه مى شوند، صبر با تمام شاخه هایش، صبر بر اطاعت، صبر بر مصیبت، و صبر بر معصیت.
و از این مهم تر «سلام» و درودى است که خدا بر بهشتیان مى فرستد، سلامى آکنده از محبت و مملو از لطف و رحمت، چنانکه در آیه 58 پس مى فرماید: سَلامٌ قوْلا مِنْ رَبٍّ رَحیم «براى آنها سلام است سخنى از پروردگار مهربان».(3)
این سلام و درود الهى، این نداى روحپرور و نشاط آفرین و مملو از لطف و احسان، چنان روح بهشتیان را مجذوب مى کند و غرق نشاط مى سازد که با هیچ نعمتى برابر نیست، آرى یک لحظه شنیدن نداى محبوب که از لطف و عنایتش برخاسته، بر تمام دنیا و آنچه در آن است برترى دارد.
پیام دوستان شنیدن سعادت است و سلامت فداى خاک در دوست باد جان گرامى!
یا به گفته شاعر دیگر:
سلامت من دلخسته در سلام تو باشد زهى سعادت اگر دولت سلام تو یابم!
جذبه لقاى محبوب، و دیدار لطف یار و سلامى که نشانه رفع حجاب است آنقدر لذت بخش و شوق انگیز و روحپرور است که اگر عاشقان او از این افاضه معنوى دور بمانند قالب تهى مى کنند، چنانکه بعضى از مفسّران اهل سنت در حدیثى از امیرمؤمنان علی(علیه السلام)این جمله پرمعنا را نقل کرده اند که فرمود: لَوْ حَجِبْتُ عَنْهُ ساعَةً لَمِتُّ: «اگر یکساعت از دیدار او محجوب بمانم مى میرم».(4)
به هر حال این آخرین آرزو، و والاترین افتخار، و دلپذیرترین ساعت بهشتیان است که پروردگار رحیم و مهربان بر آنها درود مى فرستد.
قابل توجه اینکه آیات متعدد دیگرى در قرآن دیده مى شود که متضمن سلام و درود بر بهشتیان است، بى آنکه گوینده این سلام و درودها تعیین شده باشد (مانند 46، حجر، 75 فرمان و 34 ق).
گوینده این سلام ها ممکن است فرشتگان باشند، و در بعضى از آنها محتمل است خود بهشتیان نسبت به یکدیگر باشند، و یا از همه بالاتر و والاتر گوینده خدا باشد.
پی نوشتها:
(1). جالب اینکه قرآن در مورد بهشت با استفاده از «واو» حالیه (در جمله «وَفُتِحَتْ اَبْوابُها» نشان مى دهد که این درها از قبل گشوده و آمده است (همان گونه که در آیه 50 سوره ص آمده است جَنّاتُ عَدْن مُفَتَّحةً لَهُمْ الاْبْوابُ، ولى در مورد جهنم مى گوید: هنگامى که دوزخیان مى رسند درها گشوده مى شود حَتّى اِذا جاؤُها فُتِحَتْ اَبْوابُها (بدون واو حالیه).
(2). جمله تقدیرى دارد و در تقدیر آن چنین گفته اند: فَنِعْمَ عاقِبَةُ الدُّنْیا الْجَنَةُ.
(3). در ترکیب این آیه چنین گفته اند: «سلام» خبر آن «لهم» در تقدیر است «قولا» مفعول مطلق براى فعل محذوف، و در تقدیر «یقول قولا» مى باشد، پاره اى از احتمالات دیگر نیز داده شده، اما آنچه گفتیم از همه مناسب تر است.
(4). تفسیر روح البیان، جلد 7، صفحه 416.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|