نشانه‌هاى او در آفرینش شب و روز

مقدمه:

گرچه روز و شب از پدیده‌هایى است که به وسیله نور آفتاب و حرکت زمین پیدا مى‌شود و جزء برکات آنها محسوب مى‌گردد، ولى از آنجا که قرآن در آیات توحیدي‌اش توجّه خاصّى به این دو کرده و در آیات فراوانى روى این دو مسأله تکیه نموده است، لازم است جداگانه مورد توجّه قرار گیرد، تا نشانه‌هاى آن ذات بى‌نشان را در آن ببینیم و به آفریننده و پروردگار جهان هستى آشناتر شویم و به او عشق ورزیم و سر بر آستانش نهیم.
با این اشاره به دوازده آیه زیر گوش جان فرا مى‌دهیم:

1-(وَ هُوَ الَّذِى خَلَقَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ )⁽¹⁾

2-(یُقَلِّبُ اللهُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ اِنَّ فى ذلِکَ لَعِبْرَةً لاِؤُلِى اْلأَبْصارِ)⁽²⁾

3-(هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسکُنُوا فِیْهِ وَ النَّهارَ مُبْصِرآ اِنَّ فى ذلِکَ لاَیاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ)⁽³⁾

4-(وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ)⁽⁴⁾

5-(وَ جَعَلْنَا الْلَّیْلَ وَ الْنَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَجَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابِ)⁽⁵⁾

6-(وَجَعَلْنَا الْلَّیْلَ لِباسآ - وَجَعَلْناَ النَّهارَ مَعاشاً)⁽⁶⁾

7-(وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ الَّیْلَ وَ النَّهارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرادَ أَنْ یَذَّکَّرَ أَوْ أَرادَ شُکُوراً)⁽⁷⁾

8-(وَ سَخَّرَ لَکُمُ الَّیْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ)⁽⁸⁾

9-(إِنَّ فی اخْتِلافِ الَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللهُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُونَ)⁽⁹⁾

10-(قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللهُ عَلَیْکُمُ الَّیْلَ سَرْمَداً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللهِ یَأْتِیکُمْ بِضِیاءٍ أَ فَلاتَسْمَعُونَ قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللهُ عَلَیْکُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللهِ یَأْتِیکُمْ بِلَیْلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ أَ فَلاتُبْصِرُونَ وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ الَّیْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)⁽¹⁰⁾

11-(وَ اللَّیْلِ اِذا یَغْشى - وَالنَّهارِ اِذا تَجَلَّى)⁽¹¹⁾

12-(ذلِکَ بِأَنَّ اللهَ یُوْلِجُ اللَّیْلَ فى النَّهارِ وَ یُوْلِجُ النَّهارَ فى اللَّیْلِ وَ أَنَّ اللهَ سَمِیْعٌ بَصَیْرٌ)<sup>(12) 


ترجمه:</sup>

تفسیر و جمع‌بندى

نظام عجیب شب و روز

در قرآن مجید بیش از هفتاد بار واژه «لیل» «شب» و بیش از پنجاه بار واژه «نهار» «روز» تکرار شده است که آیات دوازده گانه بالا نمونه‌هاى مختلفى از این آیات است که در آنها مخصوصاً روى جنبه توحیدى آفرینش لیل و نهار تکیه شده است.
در نخستین آیه، اصل آفرینش شب و روز، و خورشید و ماه که رابطه نزدیکى با آن دارد، به عنوان دلیلى براى رهروان راه توحید و خداشناسى ذکر شده، مى‌فرماید: «او کسى است که شب و روز را آفرید»: (وَ هُوَ الَّذى خَلَقَ اللَّیْلَ وَ النَّهار)
همین معنى به شکل دیگر در چهارمین آیه نیز آمده است، مى‌فرماید: «از نشانه‌هاى او شب و روز و خورشید و ماه است»: (وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ)

توضیحات

1- اهمّیّت نور و ظلمت و فوائد شب و روز

در آیات فوق دیدیم که خداوند چگونه انسان‌ها را به مطالعه این دو پدیده به ظاهر ساده دعوت مى‌کند و آنها را از آیات خودش مىظشمرد، و به راستى هرچه در این زمینه بیشتر بیندیشیم به نکات تازه‌اى مى‌رسیم:
1- مى دانیم شب و روز در مناطق جهان کاملا متفاوت است، در خط استواء در تمام دوران سال شب 12 ساعت و روز هم 12 ساعت است، ولى در منطقه قطبى در مدار 90 درجه، تمام سال یک شب و یک روز بیش نیست که هر کدام تقریبآ شش ماه است! - البته این گونه مناطق غالبآ مسکونى نیست - و در بقیّه مناطق جهان مراحلى میان این دو را تشکیل مى‌دهد. امّا عجب اینکه با این همه تفاوت، تمام نقاط روى زمین در عرض سال به یک اندازه از نور آفتاب بهره مى‌برند و این نظامى است بسیار عادلانه!
2- همیشه در تابستان‌ها طول روزها زیادتر و در زمستان‌ها طول شب‌ها بیشتر است. یعنى دو پدیده هم زمان دست به دست هم مى‌دهند: افزایش طول روزها،و تابش عمودى (یا متمایل به عمودى) آفتاب و این دو اثر یکدیگر را تکمیل مى‌کنند، و سبب رسیدن میوهظها و دانهظهاى نباتى و گرمى هوا مى‌شوند؛ و در زمستان نیز سبب سردى بیشتر و به خواب رفتن درختان و دانه ‌ها مى‌شود و جالب این که در منطقه استوایى که نور آفتاب کاملا عمودى مى ‌ابد روزها طولانى نمى‌شود، و الّا خطر گرمازدگى و سوختن گیاهان وجود داشت.
3- همیشه نور آفتاب سبب بیدارى و هوشیارى و جنب و جوش و حرکت است و به عکس تاریکى، سبب سکون و آرامش و خواب است. مخصوصاً در جهان حیوانات این مطلب به خوبى دیده مى‌شود که پرندگان با طلوع صبح بیدار شده و به صحرا مى‌روند و با غروب آفتاب به لانه مى‌آیند و استراحت مى‌کنند. در روستاها که غالب مردم زندگى سالم طبیعى دارند نیز برنامه همین است، در حالى که با پیشرفت تمدّن ماشینى و ایجاد نورهاى مصنوعى، بسیارى از افراد قسمت زیادى از شب را بیدار مىظمانند و قسمت زیادى از روز را مى‌خوابند که این خود یکى از عوامل انواع بیمارى‌ها است. قرآن با جمله (هُوَ الّذِى جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً) «او کسى است که شب را براى این قرار داد که در آن آرامش بیابید و روز را روشنى بخش»⁽²¹⁾در حقیقت به اینگونه افراد هشدار داده است که ترک خواب شبانه سبب از دست دادن آرامش روحى است. 

 2- پدیده شب و روز در قرآن مجید