تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
آيات سقاية الحاج
در سوره برائت در آيه 19 مى خوانيم: (اَجَعَلْتُمْ سِقايَةَ الحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْيَومِ الآخِرِ وَ جاهَدَ فى سَبيلِ اللهِ لايَسْتَوُونَ عِنْدَاللهَ وَاللهُ لايَهْدِى الْقَومَ الظّالِمينَ): «آيا آب دادن به حاجيان، و آباد ساختن مسجدالحرام را، همانند (عمل) كسى قرار داديد كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده، و در راه او جهاد كرده است؟!(اين دو،) نزد خدا يكسان نيستند. و خداوند گروه ستمكاران را هدايت نمى كند.».
حاكم حسكانى حنفى در شواهد التنزيل در ذيل اين آيه بيش از ده روايت از طرق مختلف آورده است كه نشان مى دهد اين آيه درباره على(عليه السلام) نازل شده است.
در يكى از روايات از انس بن مالك نقل مى كند كه عباس بن عبدالمطلب و شيبه ـ كليد دار خانه خدا ـ بر يكديگر تفاخر مى كردند كه على(عليه السلام) فرا رسيد، عباس عرض كرد: «فرزند برادر توقف كن سخنى با تو دارم»، على(عليه السلام) ايستاد، عباس گفت: «شيبه بر من افتخار مى كند و گمان مى كند از من شريف تر و برتر است»، امام فرمود: «اى عمو! تو در جواب او چه گفتى؟» عرض كرد گفتم: «من عموى رسول خدايم و وصىّ پدر او و سيراب كننده حاجيان مى باشم من از تو شريف ترم»! على(عليه السلام) به شيبه فرمود: «تو در برابر او چه گفتى؟» عرض كرد: «من گفتم از تو شريفترم، من امين خدا نسبت به خانه او هستم و كليد دار او مى باشم; چرا تو را امين خود نشمرده آن گونه كه مرا امين شمرده است؟!»
على(عليه السلام) فرمود: «افتخار من اين است كه من نخستين كسى از مردان اين امتم كه به پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله) آيمان آورده و هجرت و جهاد نموده است».
سپس هر سه نزد پيامبر(صلى الله عليه وآله) آمده و هر كدام سخنش را گفت، پيامبر(صلى الله عليه وآله) چيزى در پاسخ نفرمود. آنها بازگشتند و بعد از چند روز وحى درباره آنها نازل شد، پيامبر(صلى الله عليه وآله)به سراغ هر سه فرستاد، آنها به خدمتش آمدند و آيه ( اَجَعَلْتُمْ سِقايَةَ الحاجِّ ...) و ما بعد آن را بر آنها تلاوت فرمود. (1)
همين مضمون با تفاوت مختصرى در روايات ديگر نيز وارد شده است.
و در بعضى از اين روايات آمده است: هنگامى كه عباس نزول آيه را شنيد، سه بار گفت «اِنّا قَدْ رَضينا »: «ما راضى شديم» علاوه بر حاكم حسكانى گروه زياد ديگرى نيز اين احاديث را ـ بعضى به طور مفصل، و بعضى كوتاه و مختصر ـ در كتب خود آورده اند، از جمله افراد زير را مى توان نام برد:
ـ طبرى در تفسيرش از انس بن مالك (2)
ـ واحدى در اسباب النّزول (3)
ـ قرطبى در تفسيرش (4)
ـ فخر رازى در تفسير كبير (5)
ـ خازن در تفسير خازن (6)
ـ ابو البركات نسفى در تفسيرش (7)
ـ ابن صباغ مالكى در الفصول المهمه (8)
در تفسير الدّر المنثور كه تفسيرى بر اساس احاديث اهل سنّت است، روايات زيادى درباره نزول اين آيه در مورد على(عليه السلام) و داستان فوق نقل كرده است. (9)
در اينجا سؤالى پيش مى آيد; كه آيا اصولا افتخار كردن بر يكديگر در اسلام امر نكوهيده اى نيست؟ پس چرا اميرمؤمنان على(عليه السلام) اقدام به اين امر فرمود؟
ولى با توجه به يك نكته پاسخ اين سؤال روشن مى شود; و آن اينكه گاهى مردم در شناخت ارزش ها گرفتار اشتباه مى شوند، و ارزش هاى واقعى را رها كرده و به دنبال مسائلى مى روند كه از نظر اهمّيّت در درجات بعد قرار گرفته است. در چنين مواردى براى بيان حقيقت افتخار و مباهات نه تنها مانعى ندارد; بلكه گاهى يك وظيفه است. مثلا در مجلسى كسى افتخار مى كند كه من صاحب فلان ثروتم، ديگرى مى گويد: فلان كاخ از من است، سومى مى گويد: براى من همين بس كه امير شهرم! و درآنجا شخصى نشسته كه براى نشان ارزش هاى واقعى مى گويد: اگر چه مال و ثروت و مقام و جاه و جلالى ندارم; ولى اين افتخار براى من كافى است كه حافظ قرآنم! اين كار نه تنها نكوهيده نيست; بلكه يك درس با ارزش است.
پی نوشتها :
1. شواهد التنزيل، جلد 1، صفحه 249.
2. تفسير طبرى، جلد 10، صفحه 59.
3. اسباب النّزول، صفحه 182.
4. تفسير قرطبى، جلد 8، صفحه 91.
5. تفسير فخر رازى، جلد 4، صفحه 422.
6. تفسير خازن، جلد 2، صفحه 221.
7. تفسير ابوالبركات، جلد 2، صفحه 221.
8. الفصول المهمه، صفحه 123.
9. الدّر المنثور، جلد 3، صفحه 218 و 219.
|