تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
آيه نور و بيوت
در آيه 36 تا 38 سوره نور كه به دنبال آيه: (الله نورُ السّماوات وَ الاَرْض) آمده است، مى خوانيم: ( فِي بُيُوت أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالاْصَالِ ـ رِجَالٌ لاَ تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلاَ بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالاَْبْصَارُ ـ لِيَجْزِيَهُمْ اللهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَاللهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَاب ) :
(اين چراغ پرفروغ) در خانه هايى قرار دارد كه خداوند اذن فرموده (ديواره هاى) آن را بالا برند (تا از دستبرد شياطين در امان باشد); و در آنها نام خدا برده شود، و صبح و شام در آنها تسبيح او گويند، ـ مردانى كه هيچ تجارت و داد و ستدى آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و اداى زكات غافل نمى كند; آنها از روزى مى ترسند كه در آن، دل ها و چشم ها دگرگون مى شود، (آنها چنين مى كنند) تا خداوند آنان را به بهترين اعمالى كه انجام داده اند پاداش دهد، و از فضل خود بر (پاداش) آنها بيفزايد; و خداوند به هركس بخواهد بى حساب روزى مى دهد (و از مواهب بى انتهاى خويش بهره مند مى سازد)».
بعد از آنكه خداوند در آيه 35 اين سوره، نور الهى را با بيان مثال دقيق و ظريف و زيبايى شرح مى دهد در آيات بعد از آن به جايگاه اين نور پرداخته و مى فرمايد: «اين نور در خانه هايى است كه داراى ويژگى هاى زير است: ديوارهاى بلند و غيرقابل نفوذ دارد تا از دسترس شياطين و هوس بازان دور باشد.
ديگر اينكه مردانى از آن پاسدارى مى كنند كه برنامه آنها ياد خدا و تسبيح او در هر صبح و شام است; مردانى كه زرق و برق دنياى مادّى آنها را از ياد خدا غافل نمى كند، مردانى كه پيوند مستمرّ آنها با خداوند از طريق نماز، و پيوند مستمرّشان با خلق خدا از طريق زكات برقرار است.
مردانى كه از روز رستاخيز و حساب و كتاب اعمال بيمناك اند، و اين بيم آميخته با اميد، پيوسته آنها را در مسير حقّ نگه مى دارد; و خداوند به چنين مردانى پاداشى بى حساب مرحمت مى كند.
درست در تعبيرات بالا دقّت كنيد، و ببينيد چقدر عظمت اين خانه هاى الهى و پاسدارانش در اين آيات توصيف و ترسيم شده است! سپس به روايات زير دقّت فرماييد:
سيوطى در تفسير الدّر المنثور از انس بن مالك و بريده (دو نفر از صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)) نقل مى كند، هنگامى كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) اين آيه را تلاوت فرمود، مردى برخاست و گفت: «اَىُّ بُيُوت هذِهِ يا رَسُوْلَ اللهِ؟ »: «اين خانه هايى كه در اين آيه توصيف شده، كدام است اى پيامبر خدا؟».
پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «بُيُوتُ الاَنْبياء»: «خانه هاى پيامبران است».
ابوبكر برخاست و عرض كرد: «هذا البَيْتُ مِنْها لَبَيْتُ عَلى وَ فاطِمَةَ؟! »: «اين خانه از آنها است، خانه على و فاطمه؟»
فرمود:« نَعَمْ مِنْ اَفاضِلِها»: «آرى اين از برترين آنها است». (1)
شبيه همين معنى را حاكم حسكانى در شواهد التّنزيل از ابوبرزه (يكى ديگر از صحابه) و او از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل كرده است، بى آنكه نام شخص خاصى را ببرد; بلكه چنين است «قيلَ يا رَسُولَ اللهِ: اَبَيتُ عَلَىٍّ وَ فاطِمَةَ مِنْها؟ قالَ: مِنْ اَفْضَلِها »: «گفته شد آيا خانه على(عليه السلام) و فاطمه(عليها السلام) از آنها است؟»، پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: «از برترين آنها است»!(2)
و بعد از ذكر اين روايت، روايت سابق را نيز با دو طريق از انس بن مالك و بريده نقل كرده است. (3)
جالب اينكه آلوسى در روح المعانى، با اينكه تمام فضائل اهل بيت(عليهم السلام) را با بى ميلى تعقيب مى كند در اينجا بعد از آنكه روايت اوّل را از انس بن مالك و بريده نقل مى كند; مى افزايد: «وَ هذا اِنْ صَحّ لايَنْبَغى العُدُول عَنْهُ »: «اگر اين روايت صحيح باشد، سزاوار نيست (در تفسير آيه) از آن عدول كنيم (و به تعبير ديگر بهترين سخن در تفسير آيه است كه منظور از آن، بيوت انبياء مى باشد كه از بهترين آنها، خانه على و فاطمه(عليها السلام) است)». (4)
گروهى ديگر از بزرگان اهل سنّت نيز اين روايت را در كتب خود آورده اند.
به يقين اين روايات شامل على(عليه السلام) و فاطمه(عليها السلام) و فرزندانش حسن و حسين(عليهما السلام)مى شود; همچنين فرزندان فاطمه(عليها السلام) از نسل حسين(عليه السلام): يعنى امامان معصوم مشمول اين آيه اند; چرا كه همان راه و برنامه را ادامه مى دهند.
آرى خانه آنها هم طراز خانه هاى انبياء است; خانه اى كه نور الهى هميشه در آن مى تابد و از دستبرد شياطين محفوظ است; بلكه از برترين آنها محسوب مى شود، و به يقين ساكنان اين خانه نيز از برترين انسان ها هستند و در فضيلت همانند انبياء الهى به شمار مى آيند.
اينها امورى است كه به آسانى از روايات فوق مى توان فهميد، آيا با اين حال مقدّم داشتن ديگران بر آنها جفا نيست؟
پی نوشتها:
1. الدّر المنثور، جلد 5، صفحه 50.
2. شواهد التّنزيل، جلد 1، صفحه 410، حديث 566.
3. همان مدرك، حديث 567 و 568.
4. روح المعانى، جلد 18، صفحه 157 ذيل آيه مورد بحث.