تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
اثبات علم غیب پیشوایان از طریق عقل
تا این جا سخن از آیات و روایاتى بود که مسأله علم غیب را براى پیامبران و امامان معصوم ثابت مى کرد، ولى علاوه بر اینها راه دیگرى نیز براى اثبات این معنا از طریق منطق عقل وجود دارد و آن این که آنها قادر نیستند بدون آگاهى بر بخش هایى از اسرار غیب، مأموریت خود را به طور کامل انجام دهند.
توضیح این که: ما مى دانیم دایره مأموریت آنهاهم ازنظر زمان وهم از نظر مکان بسیار گسترده بوده است . مخصوصاً در مورد رسالت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و امامت امامان(علیهم السلام) این مأموریت، جهانى و جاودانى است، یعنى هم تمام روى زمین را شامل مى شود و هم تمام زمان ها را تا دامنه قیامت در بر مى گیرد.
آیا کسى که مثلاً استاندار استانى باشد مى تواند مأموریت خود را در آن استان بدون آگاهى از اوضاع مردم استان و امکانات منطقه و امتیازات و محرومیت هاى آنها انجام دهد؟ مسلّماً قادر نیست.
با این حال چگونه پیامبرى که مبعوث به پیامبرى براى تمام مردم دنیا تا دامنه قیامت مى باشد ممکن است رسالت خویش را بدون آگاهى از وضع جهان تا آخرین روز مأموریتش انجام دهد؟!
مسلّم است که آنها از طریق علوم معمولى نمى توانستند تمام اعصار و قرون را ببینند، یا از تمام اقوام و طوائف آگاه باشند، پس راهى جز از طریق علم غیب (به تعلیم الهى) وجود نخواهد داشت.
از این گذشته مأموریت آنها، ظاهر و باطن اجتماع و درون و برون انسان ها را شامل مى شده و قلمرو آنها تنها ظواهر نبوده است، این گستردگى مأموریت نیز ایجاب مى کند که اجمالاً از اسرار درون مردم جامعه نیز آگاه باشند، این همان چیزى است که در روایات متعدّد به صورت یک استدلال عقلى منعکس است و نه یک حکم تعبدّى (دقّت کنید).
مثلاً امام صادق(علیه السلام) در حدیثى که قبلاً به آن اشاره کردیم به یکى از راویان اخبار به نام عبدالعزیز الصائغ مى فرماید: «اَتَرى اَنَّ اللهَ اسْتَرْعى رَاعِیاً (عَلى عِبَادِهِ) وَ اسْتَخْلَفَ خَلیفَةً عَلَیْهِمْ یَحْجُبُ عَنْهُ شَیْئاً مِنْ اُمُورِهِمْ»: «آیا تو فکر مى کنى ممکن است خداوند سرپرستى بر بندگان خود بگمارد و خلیفه اى براى آنها قرار دهد و چیزى از امور و اسرار آنان بر وى مکتوم باشد؟».(1)
همین معنا به تعبیر روشن ترى در حدیث ابراهیم بن عمر آمده است که مى گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مَنْ زَعَمَ اَنَّ اللهَ یَحْتَجُّ بِعَبْد فى بِلاَدِهِ ثُمَّ یَسْتُرُ عَنْهُ جَمیعَ مَا یَحْتَاجُ اِلَیهِ فَقَدْ اِفْتَرى عَلَى اللهِ»: «کسى که گمان کند خداوند بنده اى را حجّت خویش در زمین قرار داده، سپس تمام نیازهاى او را از او پنهان دارد بر خدا افترا زده است».(2)
پی نوشتها:
1. بصائر الدرجات، طبق نقل بحارالانوار، ج 26، صفحه 137، حدیث 2.
2. همان مصدر، صفحه 139، روایت 8.