اثر تربیتى معاد در روایات اسلامى

نه تنها در آیات قرآن که در روایات اسلامى نیز این موضوع بازتاب گسترده اى پیدا کرده است و رابطه عمیق و ریشه دار و مستمر این دو را با یکدیگر روشن مى سازد. به عنوان نمونه به روایات زیر توجّه کنید:

1. حضرت على(علیه السلام) در نهج البلاغه مى فرماید: « وَالله لاَنْ اَبِیْت عَلى حَسَکِ السَّعْدانِ مُسَهَّداً، اَوْ اُجَرَّ فِى اْلاَغْلالِ مُصَفَّداً، اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ اَنْ اَلْقَى اللهَ وَ رَسُولُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ ظالِماً لِبَعْضِ الْعِبادِ وَ غاصِباً لِشَىء مِنَ الْحُطامِ»: «به خدا سوگند، اگر شب را به روى خارهاى جانگداز سعدان بیدار به سر برم و (روزها) در غل و زنجیرها بسته و کشیده شوم، برایم خوش تر است از این که خدا و رسولش را روز قیامت در حالى ملاقات کنم که به بعضى از بندگان ستم کرده و چیزى از اموال دنیا را غصب نموده باشم.»⁽¹⁾

حضرت على(علیه السلام) بعد از این جمله ها داستان معروف برادرش عقیل را به میان مى آورد که از شدّت فقر و پریشانى به او پناه آورده بود و تقاضا داشت بر خلاف قانون عدل اسلامى چیزى اضافه بر سهمش از بیت المال به او بدهد.

امّا امام قطعه آهنى را در آتش تفتیده مى کند و نزدیک دست او مى برد و هنگامى که ناله عقیل بلند مى شود، به او مى فرماید: «تو چگونه از این آتشى که حکم بازیچه را دارد فریاد مى کشى؟ امّا مرا به سوى آتشى مى کشانى که خداوند جبّار با شعله خشم و غضبش آن را برافروخته است!»⁽²⁾

امواج نیرومند و تکان دهنده ایمان به معاد و تأثیر آن در اجراى عدالت و مقاومت در برابر هرگونه انحراف و گناه در این کلمات به وضوح به چشم مى خورد و نمونه زنده اى از تجلّى ایمان به رستاخیز و دادگاه عدل الهى در اعمال انسان است.

2. در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ اَیْقَنَ بِالخَلَفِ جادَ بِالَعطَیّةِ»: «کسى که یقین به جانشین (و پاداش قیامت) داشته باشد در بخشش سخاوتمند خواهد بود.»⁽³⁾

این حدیث نیز به خوبى نشان مى دهد که ایمان به معاد، انسان را سخاوتمند و بخشایش گر مى سازد.

3. در غررالحکم از همان حضرت در عبارتى صریح و آشکار مى خوانیم که فرمود: «اِجْعَلْ هَمَّکَ لِمَعادِکَ تَصْلُحْ»: «همّ خود را در معاد قرار ده تا صالح شوى.»⁽⁴⁾

4. در حماسه هاى کربلا و عاشورا نیز مى خوانیم که امام حسین(علیه السلام) روز عاشورا یاران خود را مخاطب ساخته فرمود: «صَبْراً بَنِى الْکِرامِ فَمَا الْمَوْتُ اِلاّ قَنْطَرَةٌ تَعْبُرُ بِکُمْ عنِ الْبُؤْسِ وَ الضَّراءِ اِلَى الْجِنانِ الْواسِعَةِ وَ النَّعیمِ الدّائِمَةِ فَاَیُّکُمْ یَکْرَهُ اَنْ یَنْتَقِلَ مِنْ سَجْن اِلى قَصْر»: «استقامت کنید اى بزرگ زادگان! چرا که مرگ (و شهادت) تنها پلى است که شما را از ناراحتى ها و رنج ها به سوى باغ هاى وسیع و نعمت هاى جاویدان بهشت عبور مى دهد، کدامیک از شما ناخشنودید که از زندانى به قصرى منتقل شوید؟»

این سخن را امام حسین(علیه السلام) در حالى بیان فرمود که هر قدر دایره محاصره او و لشکریانش تنگ تر مى شد و مشکلات میدان جنگ شدیدتر مى گشت چهره هایى برافروخته تر و حالتى آرام تر داشتند.

در اینجا بعضى از یارانش به بعضى دیگر اشاره کرده، مى گفتند: «اُنْظُرُوا لا یُبالى بِالْمَوْتِ»: «بنگرید او به مرگ اعتنا نمى کند و هراسى از آن ندارد».

امام(علیه السلام) این معنا را شنید و سخنان فوق را بیان فرمود، و سپس افزود: پدرم از رسول خدا چنین نقل کرد: «اِنَّ الدُّنْیا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ، وَ الْمَوْتُ جِسْرُ هؤُلاءِ اِلى جِنانِهِمْ وَ جِسْرُهؤُلاءِ اِلى جَحیمِهِمْ ما کَذِبْتُ وَ لا کُذِّبْتُ»: «دنیا زندان مؤمنان و بهشت کافران است و مرگ پلى است براى گروه اول به سوى بهشت و پلى است براى گروه دوّم به سوى دوزخ (این یک حقیقت است) نه دروغ مى گویم و نه به من دروغ گفته شده است».⁽⁵⁾

رمز حماسه هاى عاشورا و شجاعت بى نظیر امام حسین(علیه السلام) و یارانش را که در تاریخ با خطوط زرّین و درخشان ثبت شده است باید در همین راستا در ایمان قوى و مستحکم آنان نسبت به معاد و زندگى جاویدان آخرت جستجو کرد.

5. تأثیر ایمان به معاد در حسن اعمال به قدرى روشن و آشکار است که امیرمؤمنان على(علیه السلام) تعجّب مى کند از کسى که ایمان به آخرت دارد و در حسن اعمال خویش نمى کوشد مى فرماید: «عَجِبْتُ لِمَنْ یَعْلَمُ اَنَّ لِلْاَ عمالِ جَزاءاً کَیْفَ لا یُحْسِنُ عَمَلَهُ».⁽⁶⁾

6. این سخن را با حدیث پرمعنایى از بنیانگذار اسلام پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)پایان مى دهیم. آنجا که در نشانه ها و علائم اهل یقین فرمود: از نشانه هاى آنها این است: «اَیْقَنَ بِاَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ فَاشْتاقَ اِلَیْها، وَ اَیْقَنَ بِاَنَّ النّارَ حَقٌّ فَظَهَرَ سَعْیُهُ لِلنِّجاةِ مِنْها، وَ اَیْقَنَ بِاَنَّ الْحِسابَ حَقُّ فَحاسَبَ نَفْسَهُ»: «آنها به بهشت ایمان دارند لذا مشتاق آنند (و براى رسیدن به آن تلاش در نیکى ها دارند) و به آتش دوزخ یقین دارند، لذا براى رهایى از آن سعى مى کنند (و گرد گناه نمى گردند) و یقین دارند که حساب روز قیامت حق است، لذا به حساب خویش مى رسند (پیش از آن که به حساب آنها برسند»)⁽⁷⁾

احادیث در این زمینه بسیار فراوان است و آنچه در بالا گفته شد، تنها گوشه کوچکى از آنها محسوب مى شود و همگى تأکید بر تأثیر عمیق ایمان به سراى آخرت در تربیت انسان دارد.