تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
بررسى و تحليل تازه اى روى آيه تبليغ
ما اگر از تمام رواياتى كه درباره شأن نزول آيه فوق، و همچنين رواياتى كه درباره داستان غدير آمده است صرف نظر كنيم; و تنها به محتواى خود آيه و آيات بعد از آن نظر دقيق بيفكنيم، مى توانيم از عمق اين آيات وظيفه خود را در برابر مسأله خلافت و جانشينى پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) روشن سازيم.
توضيح اينكه آيه فوق با تعبيرات مختلفى كه در آن وارد شده نشان مى دهد كه ناظر به مسأله اى است، كه سه ويژگى مهم دارد:
1ـ مسأله اى كه از نظر اسلام فوق العاده اهميّت داشته است، تا آنجا كه به پيامبر(صلى الله عليه وآله)دستور داده مى شود كه آن را ابلاغ كند; و اگر ابلاغ نكند رسالت پروردگار را ابلاغ نكرده است! و به تعبير ديگر هم سنگ مسأله نبوّت بوده است، كه اگر انجام نمى شد، رسالت پيامبر(صلى الله عليه وآله) ناتمام مى ماند: ( وَ إنَ لَم تَفْعَلْ فَما بَلِّغْتَ رِسالَتَهُ)(1).
بديهى است منظور اين نيست كه اين يك دستور الهى معمولى بوده; و هر دستور الهى ابلاغ نشود رسالت او ابلاغ نشده است; زيرا اين سخن از قبيل توضيح واضح است و نيازى به بيان ندارد; در حالى كه ظاهر آيه اين است كه مسأله مورد نظر اهميّت ويژه اى دارد كه با كيان رسالت و نبوّت گره خورده است.
2ـ اين مسأله حتماً مربوط به نماز و روزه و حجّ و جهاد و زكات و امثال آن از اركان تعليمات اسلام نبوده است; چرا كه آيه درسوره مائده است، و مى دانيم كه سوره مائده آخرين سوره اى است كه بر پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نازل شده ـ يا از آخرين سوره ها است ـ يعنى در اواخر عمر پر بار پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) بوده كه تمام اركان مهم اسلام تبيين شده بود. (2)
3ـ تعبيرات آيه نشان مى دهد كه مسأله مورد نظر آيه، مسأله اى بوده است كه بعضى در برابر آن موضع گيرى سختى داشته اند تا آنجا كه ممكن بوده است; جان پيامبر(صلى الله عليه وآله)به خاطر آن به خطر بيفتد; و لذا خداوند حمايت خاص خود را از پيامبرش در اين مورد به خصوص اعلام مى دارد و به او مى فرمايد:( وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ):
«خداوند تو را از (خطرات احتمالى مردم) حفظ مى كند»
( اِنَّ اللهَ لايَهْدى الْقَومَ الْكافِرينَ)(3)
و اين تعبير خود نشانه ديگرى بر موضع گيرى هاى منفى جمعى از مخالفان است.
مجموع اين جهات سه گانه كه به خوبى از آيه به دست مى آيد نشان مى دهد كه منظور از آن، چيزى جز ابلاغ خلافت و جانشينى پيامبر(صلى الله عليه وآله) نبوده است.
آرى تنها چنين چيزى مى تواند در اواخر عمر پيامبر(صلى الله عليه وآله) مورد بحث و دقّت باشد; نه ساير اركان اسلام، كه تا آن وقت تبيين شده و چنين چيزى است كه مى تواند هم سنگ و هم طراز رسالت باشد; و ابلاغ و اظهار آن باعث بروز مخالفت هاى شديدى مى شده بوده است مخالفت هايى را بر انگيزد; و بيم خطراتى در آن بوده است.
هر تفسير ديگرى جز آنچه مربوط به مسأله ولايت و امامت و خلافت است براى آيه بالا گفته شود، با آن تناسبى ندارد.
شما تمام كلمات مفسرانى را كه خواسته اند محتواى آيه را به سوى مسائل ديگر منحرف كنند مشاهده كنيد; هيچ يك نتوانسته اند مطلبى كه در خور تأكيدات اين آيه باشد ارائه دهند و در واقع از تفسير آن باز مانده اند.
پی نوشتها:
1. سوره مائده، آيه 67.
2. فخر رازى در ذيل اين آيه مى گويد: اصحاب آثار (راويان حديث و سيره نويسان) نوشته اند هنگامى كه آيه فوق نازل شد; پيامبران(صلى الله عليه وآله) بعد از نزولش بيش از 81 يا 82 روز در قيد حيات نبود (تفسير كبير رازى، جلد 11، صفحه 139) در تفسير المنار و بعضى از كتب ديگر نيز آمده است كه تمام سوره «مائده» در حج الوداع نازل شده (المنار، جلد 6، صفحه 116) البته بعضى درباره عدد روزهاى فوق، نيز كمتر نقل كرده اند.
3. سوره مائده، آيه 67.