:جستجو
مراکز قرآنی
منتخبين مراكز قرآني
تفسیر نور
تواشیح
پرتال ثامن الائمه
زمان
 

پنج شنبه 10 خرداد 1403

 
 
خلاصه آمار سايت
 
 
 
 
.امام علي (عليه السلام) مي فرمايند : سخن در بند توست تا آن را نگفته باشي و چون گفتي ، تو در بند آني .
 
 
 
تفسیر موضوعی قرآن کریم

برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی

حقیقت اعجاز چیست؟

همان گونه که قبلاً اشاره کردیم، واژه اعجاز و معجزه در قرآن مجید براى معنائى که امروز در آن به کار مى بریم نیامده است، بلکه از تعبیرات دیگرى در این زمینه استفاده شده که مشروحاً در آیات گذشته آمد. در این جا بحث بر سر لفظ نیست، بلکه منظور بیان حقیقت اعجاز و معجزه است، ولى بد نیست قبلاً اشاره کوتاهى به مفهوم لغوى واژه اعجاز نیز داشته باشیم تا معلوم شود چرا این واژه براى این مفهوم در کلمات علماء و بزرگان انتخاب شده است؟
اگرچه در مقاییس اللّغه، براى ریشه اصلى اعجاز یعنى (عجز) دو معناى ضعف ودنباله هرچیزى ذکر شده است، ولى راغب در مفردات این دو معنا را به یک معنا باز مى گرداند و معناى اصلى را همان دنباله هرچیزى مى داند و از آن جا که افراد ضعیف و ناتوان به دنبال مى افتند، این واژه به معناى ضعف آمده و از آن جا که معجزات انبیاء آن چنان است که اگر دیگران بخواهند با آن مقابله به مثل کنند ناتوان مى شوند واژه اعجاز بر آن اطلاق شده است.
به هر حال معجزه در تعریفى که علماى عقاید براى آن ذکر کرده اند عبارت از چیزى است که شرایط سه گانه زیر در آن جمع باشد:
1- کار خارق العاده اى باشد که به کلّى خارج از توانایى نوع بشر است و حتّى بزرگ ترین نوابغ جهان از آوردن مثل آن عاجزند.
2- همراه با ادّعاى نبوّت یا امامت از سوى خدا باشد، یا به تعبیر دیگر به عنوان سندى بر حقّانیت مدعّى رسالت و امامت باشد.
3- همراه با تحدّى یعنى دعوت به معارضه و مقابله به مثل باشد، یعنى مدّعى نبوت یا امامت اعلام کند که اگر مى گویید این کار از سوى خدا نیست همانند آن بیاورید، همان گونه که قرآن درباره معجزه بودن این کتاب آسمانى بارها چنین مطلبى را مطرح کرده و نمونه آن را در آیات گذشته خواندیم.

الف ـ معجزه متکى به نیروى الهى است

از آنچه در بالا گفته شد امور زیر را مى توان نتیجه گرفت:
معجزه با کارهاى نوابغ جهان و اکتشافات حیرت انگیز علمى قابل مقایسه نیست فى المثل یک کودک هفت ساله نابغه ممکن است سخنرانى فصیح و بلیغ و ماهرانه و پرمحتوایى داشته باشد، این یک نبوغ است لذا ممکن است کودک دیگرى نیز همانند او پیدا شود، ولى یک طفل نوزاد، (عادتاً) ممکن نیست زبان به سخن بگشاید و با فصاحت سخن بگوید آن چنان که درباره مسیح (علیه السلام)مى خوانیم که: «(ناگهان عیسى زبان به سخن گشود و) گفت: "من بنده خدایم، او کتاب آسمانى به من داده و مرا پیامبر قرار داده است"»!: (قَالَ اِنِّى عَبْدُاللهِ اَتَانِىَ الْکِتَابَ وَ جَعَلَنى نَبِیّاً).(1)
با این که ممکن است دانشمندى با یک اکتشاف جدید علمى و داروهاى مخصوص بتواند درخت میوه اى را که در هفت سال به ثمر مى رسد در چند ماه به ثمر برساند، چنین دانشمندى مسلّماً به یک کشف بزرگ نائل شده ولى عالم نابغه دیگرى نیز ممکن است عملى مشابه او انجام دهد، امّا اگر در یک لحظه درخت خشکیده اى بارور گردد و توأم با دعوى نبوّت و تحدّى باشد ـ این یک معجزه الهى است.

ب- معجزه به معناى انجام یک محال عقلى نیست

زیرا محال عقلى ـ خواه محال ذاتى باشد، مانند اجتماع نقیضین و ضدّین در محل واحد و در زمان واحد، یا محال بالغیر، مانند کارى که وجود آن سرانجام منتهى به یک محال عقلى مى شود ـ به حکم عقل غیر ممکن است، یا به تعبیر دیگر از دایره قدرت بیرون مى باشد. یعنى اصولاً به کاربردن کلمه قدرت در مورد آن بى معنا است، مثل این که پیامبرى بخواهد در آنِ واحد، چیزى موجود باشد و موجود نباشد و یا صخره عظیمى را در پوست یک تخم مرغ جا دهد بى آن که صخره کوچک شود یا تخم مرغ بزرگ گردد، این گونه پیشنهادها در درون خود تضادّى را پرورش مى دهد، یعنى خود پیشنهاد غلط است و در حقیقت مفهومش این است که انسان چیزى را بخواهد و نخواهد (دقّت کنید).
بنابراین محالات عقلى نه در بحث اعجاز و نه در هیچ بحث دیگرى قابل طرح نیست، آنچه قابل طرح است محال عادّى است، بنابراین معجزه فقط یک محال عادى به شمار مى آید .
یعنى طبق روال معمولى قانون علت و معلول چنین چیزى با اسباب و شرایط معمولى و با نیروى انسانى قابل تحقّق نیست ، ولى هیچ مانعى ندارد که با نیروى الهى حاصل گردد مانند مثال هایى که در بالا ذکر شد.

ج- معجزه به معناى برهم زدن قانون علیّت نیست

هرچند این توهّم براى بعضى پیدا شده که اگر ما معجزات را بپذیریم باید اصل علیت را به کلّى برهم زنیم و قبول کنیم که ممکن است معلولى بدون هیچ گونه علتى وجود پیدا کند، و این موضوعى است که هیچ عالم و دانشمندى نمى تواند آن را بپذیرد.
یقیناً اصل علّیت جزء اصول مسلّم علوم بشرى است و در فلسفه نیز این موضوع جزء ابتدایى ترین و مسلّم ترین مسائل محسوب مى شود که هیچ حادثه اى بدون علّت امکان وجود ندارد، قائلین به معجزه این اصل مسلّم را انکار نمى کنند.
بنابراین برخلاف این توهم و پندار، معجزات حتماً داراى علّت هستند. ممکن است این علّت، علّت ماوراى طبیعى باشد ـ زیرا عالم منحصر به عالم مادّه و طبیعت نیست ـ و یا حتّى ممکن است یک علت طبیعى ناشناخته باشد یعنى علتى که شناخت آن براى افراد بشر بدون اتّکاى بر علم و قدرت پروردگار امکان پذیر نیست، بنابراین هرگاه انسانى به این عامل طبیعى ناشناخته دست پیدا کند حتماً متّکى به یک نیروى الهى است.
معجزات انبیاء ممکن است از نوع اول باشد یا از نوع دوم، زیرا هر دو براى اثبات ارتباط آنها با خدا یکسان است.
قرآن مجید نیز کراراً روى قانون علیت تکیه کرده و آن را به عنوان یک اصل مسلّم، چه در عالم طبیعت و آفرینش و چه در زندگى اجتماعى انسان ها و چه در زندگى فردى و خصوصى هر انسانى پذیرفته، و آیات بى شمارى در این زمینه وجود دارد، بنابراین هرگز نمى گوید معجزات معلول بدون علّت هستند.

د- آیا معجزه اساس توحید و خداشناسى را متزلزل نمى کند؟

برخلاف آنچه بعضى پنداشته اند و مى گویند: ما خدا را از روى نظام ثابت جهان آفرینش شناخته ایم، حال اگر بنا شود این نظام به وسیله معجزات متزلزل گردد، اساس مسأله توحید و خداشناسى متزلزل خواهد شد، شما مى خواهید با اثبات معجزات، پایه هاى نبوّت را محکم کنید ولى توجّه ندارید که با این عمل پایه هاى توحید را لرزان مى سازید. یا به تعبیر بعضى دیگر: دستگاه خدا بازیچه نیست که هرکس براى هنرنمایى خود در آن دستى برد و آن را دگرگون سازد! و امثال این سخنان.
حقیقت این است آنهایى که این گونه سخنان را عنوان مى کنند، غرب زده هایى هستند که گمان مى کنند با انکار معجزات مى توانند توجّه دانشمندان غربى راـ که حتّى دیندارانشان ماده گرا مى باشندـ جلب کنند، در حالى که این اشتباه بزرگى است.
اوّلاً: همان گونه که قبلاً گفتیم هیچ کس در اصالت و عمومیت قانون علیّت تردیدى ندارد، و تفسیر معجزه به معلول بدون علّت یک اشتباه غیر قابل بخشش است و به هم خوردن روند علل عادى به صورت استثنایى با یک یا چند نمونه معدود و محدود، هرگز نظام عالم هستى را بر هم نمى زند، و آنچه هزاران هزار مصداقش در هر ساعت در برابر دیدگان ما است مثلا با یک استثناء در یک سال به هم نمى خورد، آن هم استثنایى که براى اثبات هدفى بزرگ انجام شده. آرى اگر هر روز هزاران هزار معجزه صورت مى گرفت جایى براى این بحث بود که بعضى در اصل وجود نظام جهان تردید کنند.
ثانیاً: کسى نگفته است دستگاه خدا بازیچه است و یا پیامبران براى هنرنمایى در آن دست مى برند، بلکه آنچه مى گوییم این است که پیامبران به فرمان خدا امر خارق العاده اى رابراى اثبات ارتباط خود با جهان ماوراى طبیعت ارائه مى کنند، و هنگامى که حدّاقل لازم را ارائه کردند از پذیرفتن معجزات اقتراحى -معجزاتى که از طریق بهانه جویى هاى لجوجان مطرح مى شود- امتناع مى ورزند.
آیات متعدّدى از قرآن به این معنا اشاره دارد که به خواست خدا هنگام طرح منطق مخالفان معجزات ،مشروحاً از آن بحث خواهد شد.

هـ ـ فرق معجزه با نبوغ نوابغ

این موضع نیز روشن شد که معجزه هیچ شباهتى با کار نوابغ ندارد، زیرا معجزه کارى است که اساساً از قدرت هر انسانى بیرون است در حالى که ممکن است در مقابل هر نابغه اى فردى همانند او پیدا شود و مقابله به مثل کند. به علاوه کارهاى نوابغ همیشه در محدوده معیّنى است: یکى در ادبیات نابغه است، دیگرى در هنر، و سوّمى در ریاضیات، و چهارمى در صنعت، ولى اعجاز انبیاء هیچ گونه محدودیتى ندارد.
یا به تعبیر دیگر نوابغ آنچه را مى دانند انجام مى دهند نه آنچه را مردم مى خواهند; در حالى که معجزات انبیاء طبق درخواست مردم ـ البتّه مردمى که جویاى حق بودند نه بهانه جویان ـ صورت مى گرفت.
به علاوه نوابغ معمولاً با تعلیم و تربیت، استعدادهاى درونى خود را شکوفا مى سازند و بدون تحصیل علم و تمرین مستمر، قادر بر انجام کارى نیستند، ولى این مسأله در مورد انبیاء صادق نیست.

و ـ آیا معجزات کار خداوند است

و- آیا معجزات کار خداوند یا نتیجه قدرت نفوس پیامبران است؟ طبق آنچه در بالا گفتیم امورى که از نبوغ یا اراده هاى قوى انسانى یا نفوس عالیه صادر مى شود، امور محدود و معیّنى هستند و نظیر و همانند آن را در دیگر انسان ها مى توان پیدا کرد در حالى که معجزات نه محدودیتى دارد و نه قابل معارضه است و نه مثل آن را در غیر انبیاء و امامان(علیهم السلام) مى توان یافت.
ولى سخن در این است که آیا معجزه را خداوند انجام مى دهد و کار پیامبر(صلى الله علیه وآله)تنها دعا کردن و درخواست نمودن است و یا این که خداوند، قدرتى به نفوس پیامبران و اراده آنها مى دهد که مى توانند به اذن خدا این گونه خارق عادات را ظاهر سازند.
بدون شک پاره اى از معجزات همچون قرآن مجید، کار خدا و کلام خدا است، امّامعجزات دیگرى همچون عصاى موسى(علیه السلام) و ید بیضاء یا معجزات حضرت مسیح(علیه السلام) در زمینه احیاى مردگان و شفاى بیماران مورد بحث است .
از نظر دلیل عقل هر دو احتمال ممکن است، یعنى هیچ مانعى ندارد که معجزه از سوى خدا به دعا و درخواست پیامبر انجام شود و یا خداوند چنین قدرتى را به نفوس پیامبران دهد، هیچ کدام از این دو منافات با اصل توحید و استناد معجزات به خداوند ندارد.
ظواهر آیات قرآن نیز مختلف است، در مورد احیاى مردگان به وسیله حضرت مسیح(علیه السلام)مى فرماید: (وَ اُحْىِ الْمَوْتى بِاِذْنِ اللهِ): «و مردگان را به اذن خدا زنده مى کنم» در این جا احیاى مردگان را به خود نسبت مى دهد.
در حالى که در مورد ساختن و آفرینش یک پرنده مى گوید: (فَاَنْفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْراً بِاِذْنِ اللهِ): «من از گِل، چیزى به شکل پرنده مى سازم سپس در آن مى دمم و به اذن خدا پرنده اى مى گردد»!(2)
اولى نشان مى دهد که بعضى از معجزات، کار انبیاء وبه فرمان خدا است و دومى نشان مى دهد که بعضى دیگر کار خداوند است و همان گونه که گفتیم هر دو سرانجام به اراده الهى باز مى گردد و هیچ گونه منافاتى با اصل توحید ندارد.
آیا تأثیر یک داروى شفابخش که آن هم به اذن الله است با اصل توحید مخالف است؟ مسلّماً نه، چه مانعى دارد که اراده شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) به اذن الهى مؤثّر در احیاى مردگان و شفاى بیماران باشد و آنها که اصرار در نفى این معنا دارند از این حقیقت غافلند که تأثیر هرچیز به اذن الله است و این مطلب ، عین توحید است.



پی نوشتها:

1. سوره مریم، آیه 30.
2. سوره آل عمران، آیه 49.

 
عکس روز
 

 
 
نوا
 

Salavate emam reza

 
 
ورود اعضاء
   
 
اخبار قرآني
 
 
  حضور دانش آموزان و قرآن آموزان در راهپیمایی روز دانش آموز «۱۳آبان»
  جشن شکوفه‌های دبستان دخترانه نسیم رحمت در سرزمین عجایب
  برگزاری جشن افتتاحیه پیش دبستانی نسیم رحمت خوروبیابانک
  جشن شکوفه های طرح پیش دبستانی نسیم رحمت شعبه زینبیه
  آیین آغاز سال تحصیلی در مرکز تخصصی حفظ قرآن کریم ثامن الائمه علیه السلام
  آغاز سال تحصیلی همزمان با نواختن زنگ مهر و مقاومت در مرکز تخصصی حفظ قرآن‌کریم
  همایش تجلیل از حفاظ موسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیه السلام (اردیبهشت 1403)
  جشن پایان سال تحصیلی نوآموزان پیش دبستانی های قرآنی موسسه فرهنگی آموزشی نسیم رحمت رضوی وابسته به موسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیه السلام (اردیبهشت 1403)
  مرحله پایانی سومین مسابقات حفظ قرآن کریم ویژه حفاظ شعب موسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیه السلام
  محفل انس با قرآن کریم به مناسبت ایام بهار قرآن در محل بنیاد تعاون سپاه کشور
 
 
 
میهمانان دانشجویان خردسالان   فارسی العربیة English
كليه حقوق اين سايت مربوط به مؤسسه ثامن الائمه(ع) ميباشد