تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
رابطه اعجاز و نبوّت
در این که معجزه چگونه دلالت بر نبوّت صاحب آن دارد، یعنى چگونه ثابت مى کند معارف و قوانین و احکامى را که او آورده وحى الهى است؟ در میان دانشمندان گفتگو است.
بعضى مى گویند: دلالت معجزه بر این معنا عقلى است در حالى که بسیارى ترجیح داده اند که این دلالت، دلالت وضعى باشد.
توضیح این که: گاه تصوّر مى شود که انجام یک کار خارق العاده اصولاً نمى تواند دلیلى بر صدق مدّعى نبوّت باشد، چه مانعى دارد کسى معجزه اى انجام دهد و پیامبر هم نباشد، اگر کسى فرضاً خطاط ماهرى است آیا دلیل بر این است که دانشمند نکته سنجى نیز هست ؟
ولى آنها که این سخن را مى گویند به این نکته توجّه ندارند که معجزه یک امر خارق العاده اى که از انسان هاى دانشمند و ماهر سر مى زند نیست، بلکه خارق العاده اى است که فوق قدرت انسان، یعنى منحصراً متّکى به نیروى الهى است.
آیا ممکن است خداوند خارق عادتى که از عهده انسان ها خارج است در اختیار مدّعى دروغ گویى بگذارد و بندگان خود را گمراه سازد؟ آیا این امر با حکمت خداوند سازگار است؟ این درست به این مى ماند که شخصى بگوید: من وکیل فلان کس به سوى شما هستم و شاهدش این است که او مهر مخصوص خود را در اختیار من گذارده و آن شخص با علم به این ادّعا مهر مخصوصش را در اختیار او بگذارد.
مسلّماً این دلیل بر قبول و رضایت او است وگرنه محال است چنین کارى را انجام دهد این همان چیزى است که قرآن مجید در مورد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در آیه 44 تا 46 سوره حاقه بیان فرمودهوچنین مى گوید: (وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الاَْقَاویلِ ـ لاََخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ ـ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ): «واگر او سخنى دروغ بر ما مى بست، ما او را با قدرت مى گرفتیم، سپس رگ قلبش را قطع مى کردیم».(1)اشاره به این مطلب است که : پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) با داشتن آن معجزات اگر از حق منحرف مى گشت و سخن خلافى نسبت به خدا مى داد، حکمت الهى ایجاب مى کرد که لحظه اى به او مهلت ندهد و سریعاً او را هلاک کند.
البتّه مدّعیان دروغین نبوّت در جهان بسیار بوده و هستند، لذا لزومى ندارد که خداوند به مجرد این که کسى ادّعاى دروغ کند او را نابود سازد، این سخن تنها در مورد کسانى است که معجزه در اختیار آنها است، که اگر دروغ بر خدا ببندند خداوند به آنها مهلت نمى دهد چون اغراى به جهل است.
پاسخ دیگرى که به این سؤال داده شده این است که: انبیاء مدّعى بودند که از طریق وحى به آنها فرمان رسالت داده شده، خواه وحى به طور مستقیم به آنها نازل شده باشد یا از طریق نزول فرشتگان. هرچه بوده امر خارق العاده اى بوده است که شباهتى به ادراکات معمولى انسان ندارد و حتماً نوعى تصرّف از عالم ماوراى طبیعت در نفوس انبیاء است.
به همین دلیل مخالفان به آنها ایراد مى کردند که شما هم انسانى مثل ما هستید پس چگونه ممکن است وحى که یک امر خارق العاده است بر شما نازل شده باشد؟ لذا آنها دست به معجزات مى زدند تا ثابت کنند با دیگران تفاوت دارند.(2)
اگرچه هر دو پاسخ مناسب به نظر مى رسد، ولى پاسخ اول روشن تر است و در عین حال منافاتى بین این دو نیست.
پی نوشتها:
1. سوره حاقّه، آیات 44 تا 46.
2. تفسیرالمیزان، جلد 1، صفحه 86، ذیل آیه 23 سوره بقره (با اقتباس).