تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
زوجيت گياهان در قرآن
در پنج آيه از قرآن مجيد اشاره به زوجيت در عالم گياهان شده است، در آيه 10 سوره لقمان مى خوانيم: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ»: «از آسمان آبى نازل كرديم و به وسيله آن در روى زمين انواع گوناگونى از گياهان پر ارزش رويانيديم».
همين مضمون در آيه 7 سوره شعراء و در آيه 7 سوره ق آمده است.
و در آيه 5 سوره حج مى فرمايد: «وَتَرَى الاََْرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ»: «و همچنين زمين را (در فصل زمستان) خشك و مرده مى بينى، و هنگامى كه آب باران بر آن فرو مى فرستيم، به جنبش در مى آيد و رويش مى كند، و از هر نوع گياهان بهجت انگيز مى روياند».
در آيه 53 سوره طه نيز مى خوانيم: «وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّنْ نَّبَاتٍ شَتَّى»: «و از آسمان، آبى فرستاد كه با آن انواع گوناگون گياهان را (از خاك تيره) برآورديم».
غالب مفسران پيشين، هنگامى كه به اين آيات رسيده اند، زوج را به معناى نوع و صنف، و ازواج را به معناى انواع و اصناف مختلف گياهان گرفته اند، چرا كه زوجيت به معناى معروفش در مورد گياهان، در آن زمان بطور كامل شناخته شده نبود.
درست است كه در گذشته انسان ها كم وبيش فهميده بودند كه بعضى از انواع گياهان داراى نوعى نر و ماده است، وبراى بارور ساختن آنها از طريق تلقيح استفاده مى كردند ـ مخصوصاً درخت نخل كه وجود نر و ماده در آن از قديم الايام معلوم بوده و از طريق تلقيح، آنها را بارور مى كردند ـ ولى نخستين بار در اواسط قرن هيجدهم ميلادى يك دانشمند و گياه شناس معروف سوئدى به نام لينه اين مسأله را اعلام كرد كه زوجيت (نر و ماده) در دنياى گياهان تقريباً يك مسأله عمومى است و گياهان نيز همچون غالب حيوانات از طريق آميزش نطفه نر و ماده بارور مى شوند و سپس ميوه مى دهند.
امّا چنانكه ديديم، قرآن مجيد دوازده قرن قبل از اين دانشمند، پرده از روى اين راز برداشته بود، ولى آنها جرأت ابراز اين حقيقت ر ا نداشتند و زوجيت را به معناى ديگرى كه بر خلاف ظاهر آن بود تفسير مى كردند.
جالب اين كه گياهان از اين نظر مختلفند، در بسيارى از آنها نر و ماده بر يك پايه قرار دارند و در بعضى ديگر، درخت نر از درخت ماده جدا است.
يك گل را به دست بگيريد، گلبرگ ها را كنار بزنيد، درست در وسط گل دقّت كنيد، جهان پر غوغايى است، در واقع يك بزم باشكوه در آنجا برپا است اما بى سر و صدا و خالى از هر گونه جار و جنجال و اعمال خلاف، ميله هاى ظريف و لطيفى كه كيسه هاى گرده را با خود حمل مى كنند در اطراف قرار گرفته و همراه وزش باد، به حركت در آمده و ذرات گرده را بر طَبَق گل مى پاشند. دانه هاى گرده كه هر كدام به تنهايى گياه بسيار كوچكى هستند، به سرعت ريشه دوانده و پس از عبور ازطَبَق گل در خلوت گاهى كه در بُنِ گل نهفته است با نطفه ماده آميزش كرده و تخم گل يا ميوه را تشكيل مى دهد، گويى برگ هاى زيباى گل، آرايشى هستند براى اين بزم وصلت عجيب، و يا پرده هايى براى اين حجله گاه. حشرات و پروانه هاى زيبا و زنبوران عسل نيز به اين بزم فرا خوانده مى شوند و از شيرينى خاصى كه در بن گل ها از پيش تهيه شده مى خورند ـ سهل است ـ براى ما هم سهمى مى آورند و اين عسل هايى كه در ظروف مخلتف مى بينيم همان سهميّه ما است كه زنبوران عسل از آن بزم فراهم كرده اند.
به هر حال با تصريح قرآن در آيات مختلف، بر عموميت مسأله زوجيت در گياهان كه اگر استثنايى هم داشته باشد، كم و ناچيز است ـ و درهر قانون كلى استثناهايى وجود دارد ـ پرده از روى اين راز مهم كه در آن عصر و قرن ها بعد از آن از چشم تيزبين دانشمندان نهان بوده برداشته است; و اين خود يك معجره جالب علمى است.
|