تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سوم: احترام به حقوق بشر
يك قانون عالى و ارزنده، قانونى است كه علاوه بر امتيازات ديگر، در مسأله حقوق بشر طرح جامع تر و دقيق ترى ارائه كند، با توجه به اين حقيقت هرگاه به آيات قرآن در اين زمينه مى نگريم، عظمت قوانينش آشكارتر مى گردد.
قرآن در مسأله حفظ جان و مال و آبروى انسان ها تا آنجا پيشرفته كه جان يك انسان را همچون جان تمامى افراد بشر ارج مى نهد و در اين زمينه مى گويد: «مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِى الاَْرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً»: «هر كس انسانى را بدون ارتكاب قتل، يا فساد در روى زمين بكشد، چنان است كه گويى همه انسانها را كشته و هر كس انسانى را رهايى بخشد چنان است كه گويى همه مردم را زنده كرده است»(1).شبيه اين تعبير را در هيچ قانون ديگرى نخواهيد يافت.
قرآن درمسأله حقوق انسان ها، تا آنجا پيش مى رود كه اجراى اصل عدالت را در حقوق افراد يك جامعه بر همه چيز مقدم مى دارد و هشدار مى دهد كه نكند خصومت هاى شخصى يا روابط دوستانه مانع اجراى عدالت گردد.
در يك جا مى گويد: «وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنئَانُ قَوْمٍ عَلَى ألّا تَعْدِلُوا اِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى»: «مبادا دشمنى با جمعيتى، شما را به گناه ترك عدالت بكشاند، عدالت پيشه كنيد كه به پرهيزگارى نزديكتر است»(2).
در نقطه مقابل آن نسبت به تأثير بر اجراى عدالت چنين هشدار مى دهد:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ للهِِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالاَْقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيّاً أَوْ فَقِيراً فَاللهُ أَوْلَى بِهِمَا»: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همواره و هميشه قيام به عدالت كنيد. براى خدا گواهى دهيد، اگر چه به زيان شما يا پدر و مادر و نزديكانتان بوده باشد! (چرا كه) اگر او (كسى كه گواهى شما به زيان او است) غنى يا فقير باشد، خداوند سزاوارتر است كه از آنان حمايت كند»(3).
از تأكيدهاى فراوانى كه قرآن درباره حمايت از ايتام و نظارت دقيق بر وضع آنها و سرپرستى از آنها و اموالشان تا زمانى كه بزرگ شوند نيز اين مسأله روشن تر مى شود، در يك جا مى فرمايد:«أَنْ تَقُومُوا لِلْيَتَامَى بِالْقِسْطِ »: «درباره يتيمان قيام به عدالت كنيد»(4) .
جالب اين كه در جاى ديگر، حفظ و حمايت از يتيمان را هم رديف توحيد و مسائل ديگر انسانى قرار مى دهد و مى فرمايد: «لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ»: «به خاطر بياوريد هنگامى كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم (پيمانى كه سر مشق امتهاى ديگر نيز هست) جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و نسبت به پدر و مادر و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد و به مردم نيك بگوييد، نماز را برپا داريد و زكات را بپردازيد»(5).
گفتنى است كه پنج دستور انسانى مربوط به حقوق بشر را در كنار دو برنامه كه از مهم ترين برنامه هاى اسلام در زمينه اعتقاد و عمل است ـ يعنى توحيد و نماز ـ قرار داده است.
پی نوشتها:
1. سوره مائده، آيه 32.
2.سوره مائده، آيه 8.
3. سوره نساء، آيه 135.
4. سوره نساء، آيه 127.
5. سوره بقره، آيه 83.
|