عرفات نام صحرایی است وسیع و هموار ، در دامنه کوهی به نام « جبل الرّحمه » که در جنوب شرقی مکه مابین « ثویه » و « عرنه » ، « نمره » تا « ذی المجاز » قرار دارد. طول تقریبی این صحرا دوازده کیلومتر و عرض آن 5/6 کیلومتر است . عرفات در 21 کیلومتری مکه واقع شده و بخش عمده آن از حرم خارج می‌باشد .
در قرآن کریم نام این سرزمین ذکر شده است: « ... فاذا افضتم من عرفات فاذکروالله عند مشعرالحرام؛ » « و هرگاه از عرفات برگشتید ، خداوند را در مشعرالحرام یاد کنید ». (بقره: 198 )
در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که در وجه تسمیه‌ي عرفات فرمود : جبرئیل روز عرفه بر ابراهیم فرود آمد و به او گفت : به گناهانت اعتراف کن و مناسک را بشناس و لذا چون او اعتراف کرد آنجا را عرفات نامیدند .
وقوف در عرفات نه تنها یکی از ارکان اصلی مناسک حج است و حج بدون عرفه حج نیست ، بلکه این وقوف دارای فضائل بسیار ارزشمندی است. تمام زائران خانه خدا در روز نهم ذی‌الحجه به این سرزمین مقدس می‌آیند و در آن وقوف می‌کنند .
پیامبر اکرم در روز عرفه ، در « نمره » نزدیکی عرفات ، کنار سنگ بزرگی فرود می‌آمدند. این سنگ ، صخره‌ای در سمت راست عرفات بود و بعدها در مکان مورد نظر « مسجد نمره » ساخته شد. در منایع تاریخی آمده است که محل وقوف رسول خدا همان محل وقوف حضرت ابراهیم بوده است. قبیله قریش در دوران جاهلی و آغاز اسلام در عرفات وقوف نمی‌کردند ، زیرا معتقد بودند اهل حرم هستند و باید بر خلاف سایر مردم در داخل حرم وقوف یابند ، ولی خداوند دستور داد که همه باید در عرفات وقوف پیدا کنند .
در سال دهم هجری که پیامبر آخرین حج خود را موسوم به حجّة الوداع را انجام داد ، در سرزمین عرفات برای مسلمانان خطبه‌ای بسیار مهم ایراد فرمود که منشور حقوق بین‌المللی اسلام نام گرفته است. در این خطبه ، آن حضرت برای آخرین بار بر تمامی ارزشهای جاهلی خط بطان کشیدند و خونهای جاهلی را تمام شده و سنتهای گذشته را مطرود ساخت .
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود : خداوند عز و جل زمین را از زیر کعبه گسترش داد تا منی (منا) ، سپس آن را از منی به سوی عرفات گسترانید. پس زمین از عرفات است و عرفات از منی است و منی از کعبه است .
حضرت سیدالشهداء هنگامی که از مدینه به سوی مکه حرکت کرد ، در روز عرفه در همین سرزمین دعایی خواند که سرشار از مضامین توحیدی بسیار عالی است. این دعا به دعای امام حسین (علیه السلام ) در روز عرفه مشهور است .
شايسته است كسي كه در سرزمين عرفات به سر مي‌برد ، از جبل‌الرّحمه بالا رفته و دعاي خاص آن را بخواند. سالار شهيدان ، حسين بن علي (عليه السلام) در قسمت چپ آن كوه ، رو به كعبه ايستاد و آن دعاي معروف را خواند. راز و سرّ بالا رفتن از جبل‌الرحمه ، اين است كه انسان بداند خداوند متعال براي هر زن و مرد مؤمن و رئوف و رحيم است. بالاي جبل‌الرحمه رفتن ، آدمي را به اين سر و راز و رمز ، آشنا و عارف مي‌كند كه خداوند متعال ، بر مرد و زن با ايمان و مسلمان رحمت و ولايت خاصي دارد.