سفر مجازي به قبرستان باب الصغير
قبرستان باب الصغير يكى از قبرستانهاى بسيار مهم و تاريخى دمشق است. اين قبرستان در نزديكى باب الصغير كه يكى از دروازه هاى اصلى شهر قديمى دمشق است قرار داشته و وجه تسميه‌ي آن نيز به همين علّت است.
قبور فرزندان گرامى ائمه اطهار (عليهم السلام) در باب الصغير
قبر سكينه دختر امام حسين (عليه السلام)
آمنه، ملقّب به سكينه يكى از دختران حضرت امام حسين (عليه السلام) بود كه در حادثه‌ي جان فزاى كربلا حضور داشت. مادر وى رباب «بنت امراء القيس بن عدى بن اوس بن جابر بن كعب بن عليم بن جناب» بوده است.
قبر حضرت سكينه (عليهاالسلام) در باب الصغير، ابتداى درب اصلى است و داراى گنبدى بزرگ به رنگ سبز مى‌باشد كه دو گنبد ديگر نيز اطراف آن هستند. بر فراز اين مرقد مناره‌اى نيز به رنگ سبز ديده مىشود. قبر حضرت سكينه (عليهاالسلام) و ام كلثوم زينب صغرى دختر امام على (عليه السلام) هر دو داخل يك حجره و شبستان بزرگى است. نماى اين مرقد از قبل از دوران عثمانى است كه به احتمال زياد در آن دوران، تجديد بنا شده و بر اساس تابلويى كه بر درب ورودى، نصب گرديده در سال 1330 قمرى نيز مرمّت شده است.
قبر ام كلثوم دختر امام على (عليه السلام)
در كنار مرقد حضرت سكينه، دختر امام حسين (عليه السلام)، قبر ام كلثوم، دختر امام على (عليه السلام) است.
ام كلثوم وقتى همراه كاروان اُسرا وارد كوفه شد، چون مردم به زنان اهل بيت نگاه مى كردند فرياد زد: آيا از خدا و رسولش شرم نمى‌كنيد كه اين گونه به حرم پيامبر (صلى الله عليه و آله) نگاه مى‌كنيد ؟؟؟
ايشان همچنين قبل از ورود دمشق نزد عمربن سعد رفته و از وى خواست تا زنان حرم را از درى كه مردم كمترى حضور داشته باشند وارد شهر كنند ولى او نپذيرفت.
قبر منسوب به فاطمه صغرى دختر امام حسين (عليه السلام)
فاطمه صغرى، دختر امام حسين (عليه السلام) از ام اسحاق بنت طلحة بن عبيدالله بن تيمية بوده است. وى در سال سى‌ام هجرى به دنيا آمد و در واقعه‌ي كربلاء نيز حدود سى سال سن داشته است. لذا مى‌توان گفت كه از خواهرش سكينه بزرگتر بوده است.
به نظر مى‌رسد كه اين قبر، متعلق به فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) باشد چرا كه در پائين كتيبه‌ي كوفى كه بر ديواره‌ي سنگ قبر او قرار دارد جمله‌اى با اين عنوان ديده مىشود «مهدى هذا القبر فاطمه بنت احمد بن الحسين الشهيد (عليه السلام) تاريخ 439 هجرى». ليكن در نظر عامه و خادمين اين محل، قبر مذكور، از فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام ) است در حالي كه نوشته‌ي روى آن، حاكى از چيز ديگرى است. از طرف ديگر بيشتر منابع، روايت مى‌كنند كه فاطمه‌ي صغرى در منزل خود يعنى در پشت مسجد النبى (عليه السلام) وفات يافت و در بقيع به خاك سپرده شد. پس به احتمال زياد چون روايتى مبتنى بر سكونت فاطمه صغرى در دمشق نداريم، قبر مذكور بايد متعلق به نواده‌ي امام حسين (عليه السلام) باشد، نه دختر او - والله اعلم.
قبر عبدالله بن جعفر الصادق (عليه السلام)
قبر فرزند گرامى امام صادق (عليه السلام )، كمى بالاتر از قبر فاطمه صغرى و در سمت چپ آن قرار دارد كه داراى گنبدى كوچك به رنگ سبز بوده و داخل آن تابوتى چوبين با محفظه‌اى فلزى ديده مىشود؛ اينجا قبر فرزند امام ششم شيعيان است.
قبر عبدالله بن سجاد (عليه السلام)
قبر عبدالله بن امام زين العابدين (عليه السلام) - معروف به عبدالله بن باهر- در كنار ديواره‌ي شرقى باب الصغير قرار دارد كه از قبرستان مستقل و راه آن، پس از درب اصلى قبرستان مى‌باشد. داراى صحن و گنبد سبز و شبستان نسبتا بزرگى است . اطراف مقبره و مرقد او كه در سال 1330 هجري باز سازى شده، ديوارى كشيده اند كه آن را از قبرستان مستقل و مجزا ساخته‌اند.
 مدفن سرهاى شهداى كربلا در باب الصغير
پس از آنكه اهل بيت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) را در كربلاء به خاك و خون كشيدند، عمر بن سعد دستور داد تا سرهاى شهداء را قطع نمايند. پس از اين اقدام شنيع، سرها را بين قبايل قسمت نمود تا آنان بدين وسيله به ابن زياد تقرب جويند. لذا قبيله‌ي كنده سيزده سر، به رياست قيس بن اشعث كندى و قبيله هوازن دوازده سر، به رياست شمر بن ذى الجوشن و قبيله تميم هفت سر و بنى اسد شانزده سر بر نيزه كرده و در مجموع با 71 سر بريده وارد كوفه شدند.
هنگام طلوع آفتاب، سرهاى مقدس شهداء و كاروان اسرا، از باب الساعات وارد مسجد اموى شد. آنگاه به دستور يزيد (لعنة الله عليه)، تمامى سرها به مدت سه روز بر دروازه‌هاى شهر و مسجد اموى آويزان گرديد. امام زين العابدين (عليه السلام) پس از چندى موافقت يزيد را گرفت تا سرها را به بدنها مُلحق سازد و لذا سر امام حسين (عليه السلام) و ساير شهدا را به كربلا برده و به اجساد مطهرشان ملحق فرمود.
در عين حال چند سر از شهداء را در باب الصغير به خاك سپردند. اين سرها عبارتند از 1- سر مقدس حضرت ابوالفضل العباس (عليه السلام ) 2- سر مقدس على اكبر (عليه السلام) 3- سر مقدس حبيب بن مظاهر (عليه السلام).
محسن الامين در سال 1331 هجرى كتيبه‌اى بر بالاى درب ورودى اين مقام، با اين عبارت ديده بود: «هذا راس عباس و على بن الحسين (عليه السلام ) و حبيب بن مظاهر». بعدها كه ضريحى بر روى اين محل گذاشته شد نام شانزده تن ذكر گرديد. با توجه به اينكه منابع تاريخى شيعه اذعان دارند بيشتر سرهاى كربلا به بدنهاى آنان ملحق شد به نظر نمى‌رسد در اين مكان بيش از سه سر بخاك سپرده شده باشد. والله اعلم بالصواب.
مقابر صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله در باب الصغير
 قبر منسوب به بلال حبشى
بلال حبشي، پس از رحلت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) وقتى لشكر اسلام براى فتح شام در مدينه آماده‌ي عزيمت شد، به گفته ابن اعثم نزد خليفه آمد و گفت تو مرا آزاد كردى تا كنار تو باقى بمانم و در مسجد رسول خدا (صلى الله عليه و آله) اذان بگويم، چنين كردم، ماندم و براى او اذان گفتم، اكنون رسول خدا (صلى الله عليه و آله) از دنيا رفته است و من دوست ندارم پس از او براى كسى اذان بگويم، از تو مى‌خواهم كه اجازه دهى همراه اين لشكر به جهاد در راه خدا بروم كه آن را از ماندن بهتر دوست مى‌دارم. ابوبكر گفت: هر آنچه خواهى بكن ولى دوست داشتم نزد من در مدينه مى‌ماندى و اذان مى‌گفتى، بلال نپذيرفت و همراه سعيد بن عامر وارد لشكر شد. بلال به دمشق آمد و در آنجا و بقولى در قريه‌ي داريا (يكى از قريه‌هاى اطراف دمشق) ساكن شده و سرانجام در سال بيستم هجرى يا به روايتى هفدهم هجرى در خلافت عمر بن خطاب «در سن 63 سالگى» وفات يافت و در باب الصغير بخاك سپرده شد.
در محل دفن بلال اختلاف است. ابن كثير قبرى كه در باب الصغير به او منسوب است را صحيح ندانسته و محل دفن وى را همان قريه‌ي داريا مى‌داند. او مى‌گويد قبرى كه در باب الصغير است از او نيست، بلكه قبر بلال بن ابى الدردا قاضى دمشق است كه فردى عابد و زاهد بوده است. در هر حال، قبرى كه اكنون به نام بلال در باب الصغير معروف است كمى بالاتر از سكينه و ام كلثوم مى‌باشد؛ اين قبر در كنار قبر منسوب به عبد الله بن جعفر طيار است و هر دو در يك بقعه قرار گرفته‌اند.
قبر منسوب به عبد الله بن ام مكتوم
عبد الله بن ام مكتوم يكى از صحابه جليل القدر رسول خدا (صلى الله عليه و آله)، و از مسلمانان است. وى كاتب و حافظ قرآن بوده و اغلب به هنگام غزوات رسول خدا (صلى الله عليه و آله) جانشينى آن حضرت در مدينه را بر عهده داشته است.
قبر منسوب به عبد الله بن جعفر بن ابيطالب (عليه السلام )
در باب الصغير قبرى منسوب به عبد الله بن جعفر ، همسر حضرت زينب (عليهاالسلام) وجود دارد كه قطع به يقين صحت تاريخى ندارد، زيرا عبد الله در سال حجاف در مكه وفات يافته و در قبرستان بقيع بخاك سپرده شده است.
قبر اوس بن اوس
اوس بن اوس، يكى ديگر از صحابه‌ي جليل القدر رسول خدا (صلى الله عليه و آله) است. مقبره‌ي وى اكنون در مقابل مدرسه صابونيه در سمت ديواره غربى مقبره باب الصغير است.
وائلة بن الاسقع
يكى ديگر از صحابه‌ي رسول خدا (صلى الله عليه و آله) كه همراه اوس بن اوس و عمار بن ياسر و ديگران بر ايوان صفه در مسجد النبى (صلى الله عليه و آله) زندگى مى‌كرد واثلة بن الاسقع بود. او آخرين صحابه‌اى بود كه در اين شهر وفات يافت. واثلة پس از شهادت امام حسين (عليه السلام) به شدت خشمگين بوده و همواره به نقل آيه تطهير كه در شأن خاندان رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نازل شده مى‌پرداخته است.
فضالة بن عبيد
فضالة بن عبيد يكى از صحابه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) بود كه پس از فتح دمشق به اين شهر آمد و در آنجا سكونت گزيد.
ابو درداء و ام درداء
ابو درداء عويمر بن مالك بن زيد بن قيس بن امية بن عامر بن عدى بن كعب، يكى از صحابه‌ي جليل القدر رسول خدا (صلى الله عليه و آله) بود. سرانجام او در سال سى و هشت هجرى در زمان خلافت امام على (عليه السلام) وفات يافت و در باب الصغير، كنار مادرش ام درداء مدفون شد. وى در قلعه دمشق، مسجد و معبدى داشت كه به معبد ابى درداء معروف و همواره در آنجا به عبادت مى‌نشست.
سهل بن ربيع انصارى
سهل بن ربيع انصارى يكى ديگر از صحابه‌ي بزرگوار و از قبيله اوس بود كه در دمشق ساكن شده و در اوائل خلافت معاويه وفات يافت.
مقابر زنان بنى هاشم و منسوبان به خاندان رسالت
قبر فضة ، خادمه بزرگوار فاطمه (عليها السلام)
فضة نوبيه را دختر يكى از پادشاهان حبشه و يا هند دانسته‌اند. اين بانوى بزرگوار، سالها در خدمت فاطمه (عليها السلام) قرار داشت و بيست سال سخنى جز كلمات قرآن از وى شنيده نشده است. قبر وى كمى بالاتر از مرقد عبد الله بن جعفر صادق (عليه السلام) و حدود يكصد مترى سمت چپ آن يعنى در انتهاى غربى قبرستان قرار دارد. حجره و مرقد او گنبدى كوچك به رنگ سبز داشته و ديواره‌هاى آن از سنگ سياه است. در داخل آن حجره قبرى است چوبين كه با پارچه‌اى سبز پوشيده شده است.
اسماء بنت عميس همسر جعفر بن ابيطالب (عليه السلام)
ميمونة دختر امام حسن (عليه السلام)
حميدة دختر مسلم بن عقيل
اين بانوان بزرگوار، هر سه در يك حجره و مقبره قرار دارند كه در پشت مقابر سكينه و ام كلثوم و در سمت چپ قبر عبد الله بن جعفر صادق (عليه السلام) واقع شده است. قبر اول از حميدة دختر مسلم بن عقيل «متوفى سال هفتاد هجرى» و قبر دوم از اسماء بنت عميس، همسر جعفر طيار و على (عليه السلام) «متوفى سال 65 هجرى» و سومين قبر نيز از ميمونة دختر امام حسن (عليه السلام) است كه هر سه در داخل يك مقبره كاشيكارى شده و چوبين قرار دارند.
قبور دانشمندان و زهاد معروف دمشق در باب الصغير
1- شمس الدين الذهبى 2- ابن هشام نحوى 3- ابن رجب حنبلى 4- ابن قيم جوزى 5- ابن عساكر 6- ابن حورانى دمشقى 7- بهلول 8- ابن مالك نحوى 9- ابراهيم قونوى 10- ابو عمرو بن صلاح 11- قطب الدين نيشابورى 12- فخر بن عساكر 13- ابن كثير دمشقى 14- ابن تيمية.
|