تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
كودكى پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلّم)
در قرآن مجيد بحث زيادى درباره دوران طفوليت پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيامده است. تنها در آيات 6 و 7 و 8 سوره ضحى مى خوانيم: «أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيماً فَآوَى ـ وَوَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدَى ـ وَوَجَدَكَ عَائِلاً فَأَغْنَى»: «آيا او تو را يتيم نيافت و پناه داد؟! ـ و تو را گمشده يافت و هدايت كرد، ـ و تو را نيازمند يافت و بى نياز نمود».
در آيه نخست اشاره به يتيمى پيامبر (صلى الله عليه وآله) شده كه در تاريخ نيز آمده است، چون در آن هنگام كه در شكم مادر بود، پدرش عبدالله را از دست داد و شش ساله بود كه مادرش نيز از دنيا رفت و خداوند او را در آغوش جدش عبدالمطلب و در هشت سالگى كه جدش از دنيا رفت، در دامان عمويش ابوطالب پناه داد كه او را همچون جان شيرين در بر مى گرفت و محافظت مى كرد.
در آيه سوم اشاره به تهى دستى پيامبر(صلى الله عليه وآله) در آغاز عمر كرده كه سپس خداوند مهر او را در قلب خديجه)عليها السلام( انداخت و با او ازدواج كرد و ثروت سرشارش را در پاى او ريخت.
و امّا در آيه دوم مى فرمايد: «تو را گمشده يافت و هدايت كرد» بعضى از مفسّران، «ضالّاً» را به معناى عدم شناخت حق تفسير كرده، و گفته اند مفهوم آيه اين است كه تو گمراه بودى و حق را نمى شناختى و ما تو را به سوى حق هدايت كرديم، در حالى كه بعضى ديگر آن را به معناى غفلت مى دانند، يعنى تو از اين احكام و كتاب آسمانى غافل بودى. در مقابل بعضى مى گويند مراد ضلالت ظاهرى است، يعنى در طفوليت يك يا چند بار، در درّه هاى مكه يا نقاط ديگر گم شدى و خداوند تو را هدايت كرد و به آغوش پر مهر عبدالمطلب و ابوطالب و حلميه سعديه مادر رضاعيت باز گردانيد.
شرح اين آيه را در جلد هفتم پيام قرآن در بحث تنزيه انبياء بيان كرديم و همچنين در تفسير نمونه در جلد 27 ذيل همين آيه نيز اقوال مختلف و تفسير مناسب تر از همه بيان شده است.
به هر حال اين آيات، دورنمايى از زندگى پيامبر (صلى الله عليه وآله) را در كودكى بيان مى كند. از ويژگى هاى پيامبر (صلى الله عليه وآله) در اين دوران، اين بود كه هرگز نزد استادى درس نخواند، گرچه اين معنا در ابتداء نقص به نظر مى رسد، ولى در مورد شخص پيامبر (صلى الله عليه وآله) يك نقطه قوت به شمار مى رود، چرا كه بعد از آوردن قرآن با آن عبارات و محتوا و معارف عالى، ديگر كسى در اين كه قرآن از ناحيه خدا است و زاييده فكر يك انسان درس نخوانده نيست شك نمى كرد، چنانكه در آيه 48 سوره عنكبوت مى خوانيم: «وَمَا كُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتَابٍ وَلاَ تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذاً لَّارْتابَ الْمُبْطِلُونَ»: «تو هرگز پيش از اين هيچ كتابى نمى خواندى و با دست خود چيزى نمى نوشتى، مبادا كسانى كه در صدد (تكذيب و) ابطال سخنان تو هستند، شك و ترديد كنند».
بدون شك اگر پيامبر (صلى الله عليه وآله) در آن محيط كوچك كه افراد درس خوانده در آن بسيار محدود بودند، در مكتب استادى حضور مى يافت، هرگز نمى توانست چنين سخنى را آشكارا بگويد، زيرا افرادى كه از اين ماجرا به خوبى آگاه بودند، به مقابله بر مى خاستند و آن را دستاويز خوبى براى تكذيب پيامبر (صلى الله عليه وآله) قرار مى دادند.
به فرض كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) به مكتب رفته و كتابت آموخته بود، باز هم مسلّم بود كه اين قرآن ساخته مغز بشر نيست، و لكن امّى بودن او قرينه اى قوى و آشكار بر اين معنا است.
در دو آيه از قرآن نيز صريحاً عنوان اُمّى بر پيامبر (صلى الله عليه وآله) اطلاق شده و خداوند از پيامبر به «النّبىُّ الاُمّىّ» تعبير مى آورد.(1) همچنين در يك آيه نيز به طور ضمنى اين عنوان براى او ذكر شده و اينگونه مى فرمايد: (هُوَ الَّذِى بَعَثَ فِى الاُْمِّيِّينَ رَسُولاً مِّنْهُمْ ) : «او كسى است كه در ميان جمعيّت درس نخوانده پيامبرى از خودشان برانگيخت».(2)
و مى دانيم معروف ترين تفسير براى امّى همان درس نخوانده بودن است، چرا كه اُمّ به معناى مادر است و امّى به كسى گفته مى شود كه به همان حالت كه از مادر متولد شده مانده و مكتب و استادى را درك نكرده، هر چند بعضى آن را به معناى كسى كه از ميان امت و توده مردم برخاسته، نه از ميان اشراف و جباران، تفسير كرده اند و بعضى ديگر آن را به معناى كسى كه در مكه متولد شده يا از مكه برخاسته مى دانند چرا كه يكى از نام هاى مكّه امّ القُرى است. روايات نيز در اين زمينه متفاوت است ولى مانعى ندارد كه واژه «اُمّى» اشاره به هر سه مفهوم باشد: درس نخوانده، از ميان امت برخاسته، و در شهر مكه تولد يافته.
اگر چه بعضى از شرق شناسان مخالف، تلاش كرده اند كه اين امتياز را از پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله( بگيرند و براى او سابقه تحصيلى قائل شوند، ولى در برابر اين سخن كه اگر او درسى خوانده بود، اين قضيه در آن محيط بر هيچ كس مخفى نمى ماند و هرگز توانايى انكار آن را با اين صراحت نداشت، پاسخى ندارند.
پی نوشتها:
1. سوره اعراف، آيات 157 و 158.
2. سوره جمعه، آيه 2.
|