اي فرماندار، مسؤوليّت تو «حرفه» نيست، بلكه «امانتي» است كه به عهده گرفته‏‌اي. تو در برابر «ما فوقت» مسئولي، تو را نسزد كه نسبت به مردم خودسرانه تصميم گيري و در كارهاي مهم جز به «دستور» عمل كني.
اينك بخشي از بيت‌المال در دست تو است و تو نگهبان آني تا به دستم سپاريش. بدان اميد كه «علي» براي تو بد فرمانروايي نباشد، و السّلام.

نامه به يكي از كار گزارانش ²

پس از ستايش الهي، مسئولان شهر از درشتي و سخت‌دلي و ناچيز انگاشتن مردم و بي‏‌مهري تو شكوه دارند. اين گزارش را به دقّت ارزيابي كردم و آنان را به خاطر شرك سزاوار انس و الفت نيافتم، و نيز درخور سخت‌دلي و بي‏‌مهري هم نديدم، چون در پناه اسلامند و عهد خود نگسسته‌‏اند. پس در لباسي دو رويه بر آنان ظاهر شو: يك روي آن نرمي و مهرباني، و ديگر روي نمايشگر سخت‌گيري. و در هر حال راهي ميانه‌ي قساوت و رأفت پيش گير و آنرا بين دو قطب نزديكي و دوري در آميز ان‏شأالله.

بال فروتني و مهربانيت را بر مردم بگستران، و نرم‌خوي و گشاده‌روي باش، و همه را با يك چشم ببين، و بين آنان تبعيض روا مدار تا زورمداران طمع نكنند كه به پشتوانه‌ي تو ستم كنند، و ناتوانان از عدالت تو نااميد نشوند. بي‏‌شك خداي متعال از شما درباره‌ي بندگانش بازخواست كند و از كردارهاي كوچك و بزرگ، و آشكار و پنهانشان پرسد، پس اگر عذاب كند شما ستمكارتريد، و اگر ببخشايد او بزرگوارتر است. اي بندگان خدا، بدانيد كه پرهيزكاران، هم در دنيا بهره‌‏ور شدند و هم در آخرت. پس با اهل دنيا در دنياشان شريك شدند، امّا اهل دنيا در آخرت آنان سهمي نداشتند. آري، در دنيا به بهترين وجهي زيستند و از بهترين‌ها به بهترين شرايط دست يافتند. پس، از دنيا چون خوشگذران‌ها برخوردار بودند و چون جبّاران و سركشان از آن كام گرفتند، سپس از دنيا با ره‌توشه‌‏اي كافي و تجارتي پرسود رخت بر بستند.

آري، در دنيا لذّت زهد را چشيدند و به يقين دريافتند كه فردا در قيامت زير سايه‌ي لطف و در جوار الهي‌‏اند و آنچه درخواست كنند رد نشود و از لذايذ آنان كاسته نگردد. اي بندگان خدا، از فرا رسيدن مرگ و نزديكي اجل بترسيد و ره توشه‌ي خود را فراهم آريد، كه مرگ دريچه‌‏اي است به دنيايي عظيم و حادثه‏‌اي بزرگ، يا خير است كه شرّي آميزه‌ي آن نيست، يا سراسر شرّي است كه خيري در آن نباشد. پس چه كسي به بهشت نزديك‏‌تر از آن است كه براي بهشت كار كند، و چه كسي به دوزخ نزديك‏‌تر از آن است كه كردارش دوزخي باشد شمايان در برابر مرگ خواه ناخواه تسليميد. اگر در راه باشيد و در مسير ايستيد شما را بگيرد و با خود برَد، و اگر بگريزيد سرانجام بر شما دست يابد و بدانيد كه مرگ از سايه‏‌ي شما به شما نزديك‌‏تر است.

آري، مرگ بر پيشانيتان نوشته شده و دنيا پشت سرتان چون طوماري در هم پيچيده است. پس، از آتشي كه ژرفاي آن عميق، و حرارت آن شديد، و عذاب آن جديد است بپرهيزيد، خانه‏‌اي كه در آن رحمت نبوَد و به فرياد كسي نرسند و از رنج و اندوه نجات ندهند. اگر توانستيد بر خوف خود از خدا بيفزاييد و گمانتان را به او نيكو سازيد، چنين كنيد و هر دو را در كنار هم فراهم آريد، كه خوش‏گماني به پروردگار هم‌‏وزن ترس از اوست و برترين مردم از نظر گمان نيكو به خدا، ترسان‏‌ترينِ آنان از خداوندند.

بدان - اي محمّد بن ابي بكر - من تو را به سرپرستي بزرگ‌ترين سپاهيانم بر مردم مصر گماردم، پس بايد در مبارزه با هواي نفس خود بپاخيزي و از دينت حمايت كني گرچه از روزگارت ساعتي بيش نمانده باشد، و هرگز به خاطر خشنودي مردم، خداي را به خشم مياور، چون خدا همه چيز است و هيچ چيز جايگزين او نخواهد بود. نماز را به هنگام معيّن به جاي آر و به سبب فراغت، پيش از وقت مگزار و نيز به خاطر اشتغال به كار به تأخير مينداز، و بدان كه تمام كردارت وابسته به نماز است.  پيشواي هدايت و سركرده پستي و گمراهي يكسان نيستند، نيز دوست پيامبر و دشمن او برابر نخواهند بود. پيامبر به من فرمود: «من بر امّتم نه از مؤمن ترسم و نه از مشرك. امّا مؤمن، پس خداوند او را به بركت ايمانش نگه دارد. و امّا مشرك، پس خداوند او را به سبب شركش نابود سازد. ولي من بر شما از منافق ترسانم كه زبانش بر خلاف قلبش گويد. آنچه را شناسيد بر زبان رانَد، و به آنچه ناخوش داريد عمل كند.»