تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
اغراء به جهل و تشویق به خطا ممکن نیست
مسلّماً خداوند در مقام هدایت بندگان خود هرگز کوچک ترین کارى که سبب تشویق آنها به خطا یا دعوت آنها به راه هاى انحرافى باشد نخواهد کرد، چرا که صدور چنین عملى از هرکس باشد قبیح و زشت است تا چه رسد به ذات پاک خداوند بزرگ.
اگر خداوند اسناد نبوّت را، اعم از معجزات و دلایل علمى، در اختیار غیر معصوم بگذارد، یعنى در اختیار کسى که ممکن است دروغ بگوید، خطا کند و مرتکب گناهى گردد، بندگان خود را به گمراهى افکنده است. این درست به آن مى ماند که شخص بزرگى سند نمایندگى خود را به دست کسى دهد که شیّاد و منحرف و سوء استفاده گر بوده باشد، آیا این کار زشت و قبیحى نیست؟!
چگونه احتمال بدهیم که چنین کارى از خداوند سر مى زند و معجزات و مدارک نبوّت را در اختیار گنهکار آلوده و دروغگوى منحرف و یا خطاکارى مى گذارد؟!
قرآن مجید در یک تعبیر صریح و گویا در این زمینه مى فرماید: (وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْاَقَاوِیلِ- لَاََخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ -ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِینَ): «و اگر او سخنى دروغ بر ما مى بست ـ ما او را با قدرت مى گرفتیم ـ سپس رگ قلبش را قطع مى کردیم ـ و هیچ کس از شما نمى توانست از (مجازات)او مانع شود». (1)
این آیات درست همان حقیقتى را مى گوید که در بالا به آن اشاره شد، یعنى کسى که آیات الهى در اختیار او قرار گرفته و مجهّز به سلاح قاطع نیرومند اعجاز شده و در حقیقت خداوند مهر تأیید بر سخنان او زده، اگر حتّى یک لحظه از مسیر الهى منحرف شود، خداوند به او مهلت نخواهد داد و بر حساس ترین نقطه بدن او یعنى شریان قلبش ضربه مى زند و به حیاتش خاتمه مى دهد، چرا که در غیر این صورت سبب اغراى به جهل و القاى مردم در گمراهى شده است و این خود دلیل گویایى بر مسأله عصمت است .
اگرچه مسأله خطا از اختیار انسان بیرون است و نمى شود کسى را به خاطر خطاهاى غیر قابل اجتناب مجازات کرد، ولى با توجّه به این که خطاى پیامبر(صلى الله علیه وآله)همان اثرى را دارد که تهمت و افتراى او بر خدا دارد، یعنى مایه گمراهى خلق خدا مى شود، لذا از محتواى این آیه مى توان استفاده کرد که پیامبران از چنین خطائى نیز مصونیّت دارند. در همین زمینه در حدیثى از على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى خوانیم که به مأمون فرمود: «مِنْ دینِ الاِْمامِیَّةِ، لاَیَفِْرِضُ اللهُ طاعَةَ مَنْ یَعْلَمُ اَنَّهُ یُضِلُّهُمْ وَ یُغْوِیهِمُ، وَ لاَ یَخْتارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لاَ یَصْطَفِى مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ اَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ، وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ». : «از دین امامیه این است که خداوند هرگز اطاعت کسى که مردم را گمراه سازد و منحرف کند واجب نمى کند، و براى مقام رسالت، از میان بندگانش کسى را بر نمى گزیند که مى داند کافر به خدا و عبادت او مى شود و شیطان را به جاى او پرستش مى کند».(2)
در حدیث دیگرى از امام امیرالمؤمنین على(علیه السلام) مى خوانیم که:
«اِنَّ اللهَ اِنّمَا اَمَرَ بِطَاعَةِ رَسُولِهِ لاَِنَّهُ مَعْصُومٌ مُطَهَّرٌ لاَ یَأْمُرُ بِمَعْصِیَةِ اللهِ وَ اِنَّمَا اَمَرَ بِطَاعَةِ اُولىِ الأَمْرِ لاَِنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لاَ یَأْمُرُونَ بِمَعْصِیَةِ اللهِ، فَهُمْ اُولوُ الاَمْرِ، وَ الطّاعَةُ لَهُم مَفْرُوضَةٌ مِنَ اللهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ، لاَ طَاعَةَ لاَِحَد سِوَاهُمْ»: «خداوند دستور به اطاعت رسولش داده به خاطر این که معصوم و پاک است، و هرگز امر به معصیت خدا نمى کند و دستور به اطاعت اولى الامر داده و چون آنها معصوم و مطهرند و هرگز کسى را به معصیة الله فرمان نمى دهند، پس آنها الوالامرهستند و اطاعتشان از سوى خدا و پیامبر واجب است و اطاعت هیچ کس غیر از آنها (اطاعت به طور مطلق و بدون قید و شرط) واجب نیست».(3)
پی نوشتها:
1. سوره حاقّه، آیات 44 تا 47.
2. بحارالانوار، جلد 11، صفحه 76، حدیث 3، باب عصمة الانبیاء.
3. از کتاب بحر المناقب، صفحه 100 مخطوط، طبق نقل احقاق الحق، جلد 13، صفحه 78.