تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پيام قرآن نوشته آيت الله العظمي مکارم شيرازي
غذاهاى بهشتى
غذاهاى جسمانى بهشتیانى به گونه اى که از قرآن استفاده مى شود کاملا متنوع است، ولى از مجموع آیات قرآنى استفاده مى شود که غذاهاى عمده بهشتیان از جنس میوه هاست، این معنا تحت عنوان «فاکِهَة» و «فَواکِه» و «ثَمَرةْ» و «ثَمَرات» و «اُکُل» در آیات بسیارى مطرح شده است.
در بعضى از آیات مى فرماید: فیها مِنْ کُلِّ فاکِهَة زَوْجانِ: «در آن دو باغ بهشتى که مخصوص خدا ترسان است از هر نوع فاکهه اى دو گونه مختلف وجود دارد» (رحمن 52)
به گفته مقاییس اللغة «فاکِهَة» در اصل از ماده «فکه» گرفته شده که به معناى خشنودى خاطر است، و میوه ها را عموماً «فاکهه» مى مانند، چرا که سبب خشنودى خاطر مى شود و «مفاکهه» به معناى مزاح و لطائف کلام آمده است و «فاکه» به معناى آدم خوش مشرب و مزّاح است.
بسیارى معتقدند که «فاکهه» تمام اقسام میوه ها را شامل مى شود، و راغب در مفردات همین معنا را تقویت مى کد، در حالى که از بعضى نقل شده که «فاکهه» تمام میوه ها جز انگور و انار است (یا جز رطب و انار است) این به خاطر آن است که در آیه 68 سوره رحمن این دو میوه، بر فاکهه، عطف شده است، و چنین پنداشته اند که داخل در مفهوم فاکهه نیست، در حالى که آیه مزبور دلالتى بر این معنا ندارد، بلکه بسیار مى شود که افراد خاص را بعد از عام به خاطر اهمیتى که دارند صریحاً ذکر کرده و بر آن عطف مى کنند.
تعبیر به «زوْجان» در مورد میوه هاى بهشتى به عقیده جمعى اشاره به این است که تمام این میوه ها بدون استثناء دو نوع است: نوعى از آن در دنیا وجود دارد، و نوع دیگرى است که هرگز شبیه و نظیر آن را کسى ندیده، بعضى نیز گفته اند این تعبیر اشاره به تنوع میوه هاى بهشتى است که هر کدام از دیگرى بهتر و لذیذتر و جالبتر است.
در آیه 20 واقعه تنوع میوه هاى بهشتى به این صورت بیان شده: وَ فاکِهَة مِمّا یَتَخَیِّرُونَ: «هر نوع میوه اى که مایل باشند به آنان تقدیم مى کنند»!.
و در 42 مرسلان آمده است وَ فَواکِهُ مِمّا یَشْتَهُونَ «و انواع میوه هایى که به آن تمایل دارند».
در بعضى از آیات نیز روى میوه هاى خاصى به عنوان میوه هاى بهشتى تکیه شده مى فرماید: فیها فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمّانٌ «در آن دو باغ میوه بهشتى و نخل (رطب) و انار است» (سوره رحمن آیه 68).
بعضى از مفسّران در اینجا دقتى به خرج داده و گفته اند بیان این دو میوه به خاطر تفاوت زیادى است که از جهات مختلف در میان آن دو است، یکى شیرین و دیگرى غیر شیرین، یکى گرم و دیگرى خنک، یکى داراى ماده غذایى و دیگرى فاقد آن، یکى میوه مناطق گرمسیر و دیگرى مناطق سرد سیر یکى درختش بسیار بلند و دیگرى کوتاه، گویى قرآن با این بیان مى خواهد به تمام انواع میوه هایى که در میان این دو قرار دارد اشاره کند.(1)
و در جاى دیگر مى فرماید: وَحَدائقَ وَ اَعْناباً: «خداوند براى پرهیزگاران باغ هاى خرم و سر سبز (پر میوه) و انگورها قرار داده» (نبأ 32).
و در آیه دیگر آمده است: فی سِدْر مَخْضُود وَ طَلْح مَنْضُود: «آنها در سایه درخت سدر بى خار و درخت موز متراکم قرار دارند».
غالب مفسّران «طَلْح» را به معناى «درخت موز» تفسیر کرده اند که برگ هایى بسیار پهن و سبز و زیبا، و میوه اى شیرین دارد، و «مَنْضُود» از ماده «نَضْد» به معناى «متراکم» است که اشاره به خوشه هاى موز است که روى هم قرار گرفته اند.
بعضى نیز «منضود» را اشاره به تراکم برگ هاى این درخت مى دانند، و با توجه به اینکه درخت سدر برگ هاى بسیار کوچک، و درخت موز برگ هاى بسیار پهن و گسترده دارد ذکر این دو درخت در دو آیه پشت سر هم اشاره لطیفى به تمام انواع درخت هاى بهشتى است که در میان این دو قرار دارد.(2)
در قرآن مجید علاوه بر ذکر انواع میوه ها به عنوان غذاهاى بهشتیان اشاره کمرنگ و مختصرى روى مسأله «لَحْم» (گوشت) به طور عام و «لَحْمِ طَیْر» (گوشت پرندگان) به طور خاص، شده است: در یک مورد بعد از ذکر بخش مهمى از نعمت هاى بهشتى مى افزاید: وَاَمْدَدْناهُمْ بِفاکَهِة وَلَحْم مِمّا یَشْتَهُونَ(3)«همواره از انواع میوه ها و گوشت ها از هر نوع تمایل داشته باشند در اختیارشان مى گذاریم» (طور 22).
جمله «مِمّا یَشْتَهُونَ» (از هر نوع بخواهند) معناى وسیعى دارد که انواع این غذا را از هر قسم و به هر کیفیت شامل مى شود.
و در جاى دیگر بعد از ذکر انواع نعمت هاى بهشتى و انواع میوه ها مى فرماید: وَلَحْمِ طَیْر مِمّا یَشْتَهُونَ: «و گوشت پرندگان از هر نوع که بخواهند».
مقدم داشتن میوه ها در هر دو مورد ظاهربه خاطر این است که میوه ها غذایى بهتر، و عالیتر و لذات بخش تر است، تا آنجا که گروهى معتقدند غذاى طبیعى انسان همان میوه است و انسان را موجودى «میوه خوار» مى دانند، به همین دلیل انسان هرگز نمى تواند از گوشت به صورت طبیعى استفاده کند، بلکه همیشه باید تغییراتى در آن بدهد و با اشیاء دیگرى بیامیزد تا قابل استفاده گردد، در حالى که میوه به همان صورت طبیعى و بدون تغییر براى او مطبوع است، از این گذشته خوردن میوه قبل از غذاى گوشتى لطف خاصى دارد.
پی نوشتها:
(1). تفسیر فخررازى، جلد 29، صفحه 134.
(2). تفسیر فخررازى، جلد 29، صفحه 162.
(3). اَمددناهم از ماده «امداد» به معناى عطاى پى در پى یا مستمر است، و در اصل به معناى مدد رساندن است، بعضى از ارباب لغت مانند صاحب قاموس آن را به معناى تأخیر اجل و ادامه حیات معناى کرده اند که با معناى قبل تفاوت زیادى ندارد.
|